ΣτΕ (Ολ) 1694/18 : Διεθνής προστασία - Πρόσφυγες. Τούρκος αξιωματικός. Ιδιότητα πρόσφυγα με βάση τη Σύμβαση της Γενεύης και το ΠΔ 141/13. Περίπτωση αποδοχής της αιτήσεως παροχής διεθνούς προστασίας σε Τούρκο αξιωματικό που συμμετείχε στο πραξικόπημα του 2016 στην Τουρκία.

Συνδρομή του στοιχείου του δικαιολογημένου φόβου του αιτούμενου για δίωξη στη χώρα καταγωγής του λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων - Κρίσιμος παράγοντας, εν προκειμένω, είναι οι πολιτικές πεποιθήσεις που ο φορέας της δίωξης θεωρεί ότι ενστερνίζεται ο αιτών, είναι δε αδιάφορο από της εξεταζομένης απόψεως εάν αυτός υιοθετεί ή όχι τις αποδιδόμενες σε αυτόν από τον φορέα της δίωξης πολιτικές πεποιθήσεις. Περαιτέρω, προκειμένου να τεκμηριωθεί η συμμετοχή αιτούντος διεθνή προστασία σε σοβαρό μη πολιτικό έγκλημα, πρέπει να προκύπτει από καθαρά και αξιόπιστα αποδεικτικά στοιχεία και κατόπιν αξιολογήσεως συγκεκριμένων γεγονότων. Απορρίπτει την αίτηση.

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

Αριθμός 1694/2018

ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ

Πρόεδρος: Νικ. Σακελλαρίου, Πρόεδρος ΣτΕ

Εισηγητής: Δ. Κυριλλόπουλος, Σύμβουλος Επικρατείας

1. Επειδή, πριν από τη διάσκεψη του Δικαστηρίου για την παρούσα υπόθεση, ο Πρόεδρος Ν. Σακελλαρίου, ο οποίος είχε προεδρεύσει της συνθέσεως κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση της υποθέσεως, υπέβαλε παραίτηση από το Δικαστικό Σώμα. Κατόπιν αυτού, αναπληρώθηκε κατά τη διάσκεψη από τον αρχαιότερο της συνθέσεως Αντιπρόεδρο Χ. Ράμμο, αντιστοίχως δε, ο Σύμβουλος Χ. Ντουχάνης, αναπληρωματικό έως τότε μέλος της συνθέσεως, μετέσχε της διασκέψεως ως τακτικό μέλος (Άρθρο 26 του Ν 3719/2008 - Α΄ 241, 16/2014 πρακτικό διασκέψεως της Ολομελείας του Δικαστηρίου).

2. Επειδή, για την άσκηση της κρινομένης αιτήσεως δεν απαιτείται κατά νόμο καταβολή παραβόλου.

3. Επειδή, με την αίτηση αυτή, όπως συμπληρώθηκε με το από 29.1.2018 δικόγραφο προσθέτων λόγων, ζητείται η ακύρωση της .../28.12.2017 αποφάσεως της 3ης Ανεξάρτητης Επιτροπής της Αρχής Προσφυγών. Με την απόφαση αυτή ακυρώθηκε, κατόπιν αποδοχής προσφυγής του ..., υπηκόου Τουρκίας, η .../29.9.2016 απόφαση του Περιφερειακού Γραφείου Ασύλου Αττικής και αναγνωρίσθηκε ο ανωτέρω ως πρόσφυγας, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1Α παρ. 2 της Σύμβασης της Γενεύης του 1951, που κυρώθηκε με το άρθρο μόνο του ΝΔ 3989/1959, και των άρθρων 2 εδ. ε΄ και 13 του ΠΔ 141/2013.

4. Επειδή, στη διάταξη του άρθρου 1 παρ. 1 του Ν 3900/2010 “Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις” (Α΄ 213), όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 40 παρ. 1 του Ν 4055/2012 (Α΄ 51), ορίζεται ότι: “Οποιοδήποτε ένδικο βοήθημα ή μέσο ενώπιον οποιουδήποτε τακτικού διοικητικού δικαστηρίου μπορεί να εισαχθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας με πράξη τριμελούς Επιτροπής, αποτελούμενης από τον Πρόεδρό του, τον αρχαιότερο Αντιπρόεδρο και τον Πρόεδρο του αρμόδιου καθ’ ύλην Τμήματος, ύστερα από αίτημα ενός των διαδίκων ή του Γενικού Επιτρόπου των διοικητικών δικαστηρίων, όταν με αυτό τίθεται ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος που έχει συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων. Τα αιτήματα των διαδίκων συνοδεύονται, επί ποινή απαραδέκτου, από παράβολο τριακοσίων (300) ευρώ υπέρ του Δημοσίου ... . Η πράξη της Επιτροπής δημοσιεύεται σε δύο ημερήσιες εφημερίδες των Αθηνών και συνεπάγεται την αναστολή εκδίκασης των εκκρεμών υποθέσεων, στις οποίες τίθεται το ίδιο ζήτημα. Η αναστολή δεν καταλαμβάνει την προσωρινή δικαστική προστασία. Μετά την επίλυση του ζητήματος, το Συμβούλιο της Επικρατείας μπορεί να παραπέμψει το ένδικο μέσο ή βοήθημα στο αρμόδιο τακτικό διοικητικό δικαστήριο. Η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας δεσμεύει τους διαδίκους της ενώπιόν του δίκης, στους οποίους περιλαμβάνονται και οι παρεμβάντες ...”.

5. Επειδή, στην προκειμένη περίπτωση, με την 2/2018 πράξη της Επιτροπής του άρθρου 1 παρ. 1 του Ν 3900/2010, όπως ισχύει, έγινε δεκτή η από 7.2.2018 αίτηση του ανωτέρω Τούρκου υπηκόου και διετάχθη η εισαγωγή της κρινομένης αιτήσεως ακυρώσεως στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Η αίτηση αυτή είχε ασκηθεί ενώπιον του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών ως δικαστηρίου αρμοδίου για την εκδίκασή της, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 15 παρ. 3 του Ν 3068/2002 (Α΄274), όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 49 του Ν 3900/2010 (Α΄213). Με την ως άνω πράξη της Επιτροπής, η οποία δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες «ΤΑ ΝΕΑ» και «ΕΣΤΙΑ» στις 12.2.2018 και 11.2.2018 αντιστοίχως, έγινε δεκτό ότι με την κρινόμενη αίτηση τίθεται το γενικότερου ενδιαφέροντος ζήτημα της ερμηνείας του άρθρου 1ΣΤ της Σύμβασης της Γενεύης του 1951 και του άρθρου 12 παρ. 2 περ. β΄ της οδηγίας 2011/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Δεκεμβρίου 2011, που ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με το ΠΔ 141/2013, καθώς επίσης και της ερμηνείας του άρθρου 64 του Ν 4375/2016 σχετικά με την προβλεπόμενη σε αυτό ενδοστρεφή δίκη.

6. Επειδή, με την από 13.2.2018 πράξη του Προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας η ανωτέρω αίτηση ακυρώσεως εισήχθη στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου, λόγω της εξαιρετικής σπουδαιότητός της (άρθρ. 14 παρ. 2, 20, 21 του ΠΔ 18/1989, 34 του Ν 3772/2009, 8 παρ. 4, 5 του Ν 4205/2013).

7. Επειδή, στη δίκη παρεμβαίνουν υπέρ του κύρους της προσβαλλομένης αποφάσεως ο ανωτέρω ... και το ΝΠΔΔ με την επωνυμία «Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών».

8. Επειδή, η παρέμβαση του Τούρκου υπηκόου ... ασκείται με προφανές έννομο συμφέρον και εν γένει παραδεκτώς.

9. Επειδή, στη διάταξη του άρθρου 90 του Κώδικα Δικηγόρων (Ν 4194/2013 – Α΄ 208) ορίζεται ότι : “Στους Δικηγορικούς Συλλόγους ανήκει : α) Η υπεράσπιση των αρχών και κανόνων του κράτους δικαίου σε μια δημοκρατική πολιτεία. β) ... ζ) Η άσκηση παρεμβάσεων ενώπιον των δικαστηρίων και κάθε αρχής (στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι ανεξάρτητες αρχές) για κάθε ζήτημα εθνικού, κοινωνικού, πολιτισμικού, οικονομικού ενδιαφέροντος και περιεχομένου που ενδιαφέρει τα μέλη του συλλόγου ή το δικηγορικό σώμα γενικότερα, καθώς και για κάθε ζήτημα εθνικού, κοινωνικού, πολιτισμικού ή οικονομικού ενδιαφέροντος. Για την υλοποίηση και επίτευξη αυτού του σκοπού οι Δικηγορικοί Σύλλογοι μπορούν να υποβάλλουν αγωγή, κύρια ή πρόσθετη παρέμβαση, αναφορά, μήνυση, δήλωση παράστασης πολιτικής αγωγής, αίτηση ακυρώσεως, ουσιαστική προσφυγή και γενικά οποιοδήποτε ένδικο βοήθημα και μέσο οποιασδήποτε φύσης και κατηγορίας ενώπιον κάθε δικαστηρίου ποινικού, πολιτικού, διοικητικού ουσίας ή ακυρωτικού ή ελεγκτικού οποιουδήποτε βαθμού δικαιοδοσίας στην Ελλάδα, στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση καθώς και σε οποιοδήποτε διεθνές δικαστήριο ...”.

10. Επειδή, ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών παρεμβαίνει υπέρ του κύρους της προσβαλλομένης αποφάσεως προβάλλοντας με το δικόγραφο της παρεμβάσεως ότι “η υπόθεση των οκτώ Τούρκων αξιωματικών, που διέφυγαν με ελικόπτερο στην Ελλάδα ... λίγες ώρες μετά την καταστολή της απόπειρας ανατροπής της κυβέρνησης ..., έχει εύλογα προκαλέσει το ενδιαφέρον της ελληνικής κοινής γνώμης. Η παροχή ασύλου σε πρόσωπα που διώκονται για την πολιτική δράση τους στην χώρα προέλευσής τους αποτελεί βασική αρχή του κράτους δικαίου, όπως αυτό γίνεται δεκτό στην ελληνική, στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη και αποτελεί γενικά παραδεδεγμένο κανόνα δικαίου”. Με τα δεδομένα όμως αυτά, ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών δεν έχει έννομο συμφέρον προς άσκηση της υπό κρίση παρεμβάσεως με βάση την διάταξη του άρθρου 90 του Κώδικα Δικηγόρων καθόσον η προσβαλλόμενη απόφαση, η οποία είναι ατομική διοικητική πράξη, δεν θίγει τα συμφέροντα των μελών του ως επαγγελματικής τάξεως, ενώ η χορήγηση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας σε συγκεκριμένο αλλοδαπό, ανεξάρτητα από την υπηκοότητά του, δεν δύναται να θεωρηθεί ότι συνδέεται με βασική αρχή του κράτους δικαίου ή με ζήτημα γενικότερου εθνικού ενδιαφέροντος. Συνεπώς, για το λόγο αυτόν, η παρέμβαση του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών πρέπει να απορριφθεί ως απαράδεκτη. Κατά τη γνώμη, όμως, των Συμβούλων Δ. Σκαλτσούνη, Β. Αραβαντινού, Δ. Κυριλλόπουλου, Ο. Ζύγουρα, Θ. Αραβάνη, Η. Μάζου, Ρ. Γιαννουλάτου και της Παρέδρου Αικ. Ρωξάνα, ενόψει των ως άνω προσβαλλομένων ισχυρισμών, ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών με έννομο συμφέρον παρεμβαίνει υπέρ του κύρους της προσβαλλομένης αποφάσεως, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 90 περ. α΄, ζ΄ του Κώδικα Δικηγόρων, προς υπεράσπιση των αρχών του κράτους δικαίου, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται η παροχή καθεστώτος διεθνούς προστασίας, το οποίο συνάπτεται με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Χώρας, στο πλαίσιο της Σύμβασης της Γενεύης του 1951 και του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου, το οποίο συγκροτείται από τις οδηγίες 2011/95/ΕΕ, 2013/32/ΕΕ και 2013/33/ΕΕ.

11. Επειδή, στην από 28.7.1951 Διεθνή Σύμβαση της Γενεύης περί της Νομικής Καταστάσεως των Προσφύγων, η οποία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του διεθνούς νομικού συστήματος για την προστασία των προσφύγων, και η οποία κυρώθηκε με το ΝΔ 3989/1959 (Α΄ 201), ορίζονται, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΓΕΝΙΚΑΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Άρθρο 1 (όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 παρ. 2 του Πρωτοκόλλου της Νέας Υόρκης της 31.1.1967, το οποίο κυρώθηκε με τον ΑΝ 389/1968 - Α΄ 125, διά της απαλείψεως των λέξεων «συνεπεία γεγονότων επελθόντων προ της 1ης Ιανουαρίου 1951» και των λέξεων «συνεπεία τοιούτων γεγονότων») «Καθορισμός του όρου πρόσφυξ» «Α. Εν τη εννοία της παρούσης συμβάσεως ο όρος «πρόσφυξ» εφαρμόζεται επί: 1. ... 2. Παντός προσώπου όπερ συνεπεία δικαιολογημένου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων ευρίσκεται εκτός της χώρας της οποίας έχει την υπηκοότητα και δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυμεί να απολαύη της προστασίας της χώρας ταύτης, ή εάν μη έχον υπηκοότητά τινα και ευρισκόμενον εκτός της χώρας της προηγουμένης συνήθους αυτού διαμονής, δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυμεί να επιστρέψη εις ταύτην... Β. ... ΣΤ. Αι διατάξεις της Συμβάσεως ταύτης δεν εφαρμόζονται επί προσώπων διά τα οποία υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πιστεύη τις ότι: α) έχουν διαπράξει έγκλημα κατά της ειρήνης, έγκλημα πολέμου ή έγκλημα κατά της ανθρωπότητος εν τη εννοία των διεθνών συμφωνιών αίτινες συνήφθησαν επί σκοπώ αντιμετωπίσεως των αδικημάτων τούτων. β) έχουν διαπράξει σοβαρόν αδίκημα του κοινού ποινικού δικαίου ευρισκόμενα εκτός της χώρας της εισδοχής πριν ή γίνουν ταύτα δεκτά ως πρόσφυγες υπό της χώρας ταύτης. γ) είναι ένοχα ενεργειών αντιθέτων προς τους σκοπούς και τας αρχάς των Ηνωμένων Εθνών». ... ΚΕΦΑΛΑΙΟ V ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ... Άρθρο 32 «Απέλασις» «1. Αι Συμβαλλόμεναι Χώραι δεν θα απελαύνουν πρόσφυγας νομίμως διαμένοντας επί του εδάφους αυτών, ειμή μόνον δια λόγους εθνικής ασφαλείας ή δημοσίας τάξεως. 2. ...» Άρθρο 33 «Απαγόρευσις απελάσεως ή επαναπροωθήσεως «1. Ουδεμία Συμβαλλόμενη Χώρα θα απελαύνη ή θα επαναπροωθή καθ’ οιονδήποτε τρόπον, πρόσφυγας, εις τα σύνορα εδαφών ένθα η ζωή ή η ελευθερία αυτών απειλούνται δια λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων. 2. Το εκ της παρούσης διατάξεως απορρέον ευεργέτημα δεν δύναται πάντως να επικαλήται πρόσφυξ όστις, δια σοβαράς αιτίας, θεωρείται επικίνδυνος εις την ασφάλειαν της χώρας ένθα ευρίσκεται ή όστις, έχων τελεσιδίκως καταδικασθή δι’ ιδιαιτέρως σοβαρόν αδίκημα, αποτελεί κίνδυνον δια την Χώραν». Εξ άλλου, στο άρθρο 18 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης (βλ. Ενοποιημένη απόδοση ΕΕL 202 της 7ης Ιουνίου 2016 σελ. 389 επ) ορίζεται ότι: “Το δικαίωμα ασύλου διασφαλίζεται τηρουμένων των κανόνων της Σύμβασης της Γενεύης της 28ης Ιουλίου 1951 και του Πρωτοκόλλου της 31ης Ιανουαρίου 1967 περί του καθεστώτος των προσφύγων και σύμφωνα με τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή ΄Ενωση και τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης ...”.

12. Επειδή, στο άρθρο 78 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βλ. Ενοποιημένη απόδοση ΕΕL 202 της 7ης Ιουνίου 2016 σελ. 47 επ.) ορίζεται ότι: «1. Η Ένωση αναπτύσσει κοινή πολιτική στους τομείς του ασύλου, της επικουρικής προστασίας και της προσωρινής προστασίας με στόχο να παρέχεται το κατάλληλο καθεστώς σε οποιονδήποτε υπήκοο τρίτης χώρας που χρήζει διεθνούς προστασίας και να εξασφαλίζεται η τήρηση της αρχής της μη επαναπροώθησης. Η πολιτική αυτή πρέπει να συνάδει με τη Σύμβαση της Γενεύης της 28ης Ιουλίου 1951 και με το Πρωτόκολλο της 31ης Ιανουαρίου 1967 περί του καθεστώτος των προσφύγων, καθώς και με άλλες συναφείς συμβάσεις. Για τους σκοπούς της παραγράφου 1, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, λαμβάνουν μέτρα όσον αφορά κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, στο οποίο περιλαμβάνονται: α) ενιαίο καθεστώς ασύλου υπέρ των υπηκόων τρίτων χωρών, το οποίο ισχύει σε όλη την Ένωση, β) ενιαίο καθεστώς επικουρικής προστασίας για τους υπηκόους τρίτων χωρών που χρήζουν διεθνούς προστασίας, χωρίς να τους χορηγείται ευρωπαϊκό άσυλο, γ) ...». Κατ’ επίκληση του ανωτέρω άρθρου εκδόθηκε η οδηγία 2011/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Δεκεμβρίου 2011 «σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας» (L 337). Η οδηγία αυτή μεταφέρθηκε στην εσωτερική έννομη τάξη με το ΠΔ 141/2013 (Α΄ 226). Στο προεδρικό αυτό διάταγμα ορίζονται τα ακόλουθα: ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄ ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Άρθρο 1. ... Άρθρο 2 (άρθρο 2 της οδηγίας) «Ορισμοί» «Για την εφαρμογή του παρόντος προεδρικού διατάγματος οι παρακάτω όροι έχουν την εξής έννοια:

ΣτΕ (Δ') 805/18 : Πρόσφυγες - Περιορισμός κυκλοφορίας αιτούντων ασύλου - Αίτηση ακυρώσεως. Αίτηση ακυρώσεως κατά κανονιστικής αποφάσεως της Διευθύντριας της Υπηρεσίας Ασύλου, με την οποία επιβλήθηκε περιορισμός στην ελεύθερη κυκλοφορία των αιτούντων την χορήγηση ασύλου σε συγκεκριμένα νησιά (Λέσβος, Ρόδος, Σάμος, Κως, Λέρος, Χίος), εκδοθείσα κατ’ επίκληση της διατάξεως του άρθρου 41 παρ. 1 περ. γγ του ν. 4375/16.

ΣτΕ (Δ') 805/18 : Πρόσφυγες - Περιορισμός κυκλοφορίας αιτούντων ασύλου - Αίτηση ακυρώσεως. Αίτηση ακυρώσεως κατά κανονιστικής αποφάσεως της Διευθύντριας της Υπηρεσίας Ασύλου, με την οποία επιβλήθηκε περιορισμός στην ελεύθερη κυκλοφορία των αιτούντων την χορήγηση ασύλου σε συγκεκριμένα νησιά (Λέσβος, Ρόδος, Σάμος, Κως, Λέρος, Χίος), εκδοθείσα κατ’ επίκληση της  διατάξεως του άρθρου 41 παρ. 1 περ. γγ του ν. 4375/16. Το θέμα του καθορισμού των συγκεκριμένων περιοχών της Χώρας στις οποίες επιβάλλεται ο περιορισμός της κυκλοφορίας των αιτούντων διεθνή προστασία, αποτελεί ειδικότερο θέμα, οπότε θεμιτώς και σύμφωνα με το άρθρο 43 παρ. 2 εδ. β΄ του Σ., ανατέθηκε σε άλλο - εκτός του Προέδρου της Δημοκρατίας - όργανο, όπως εν προκειμένω στη Διευθύντρια της Υπηρεσίας Ασύλου - Ο σχετικός λόγος ακυρώσεως πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμος. Στην προκειμένη, όμως, περίπτωση, ούτε από το κείμενο της προσβαλλομένης αποφάσεως, ούτε από τα στοιχεία που μνημονεύονται στο προοίμιο αυτής, προκύπτουν οι νόμιμοι λόγοι που υπαγόρευσαν την επιβολή του ένδικου περιορισμού, προκειμένου να κριθεί εάν η απόφαση αυτή βρίσκεται εντός των ορίων της εξουσιοδοτικής διατάξεως του άρθρου 41 παρ. 1 περ. γγ του ν. 4375/16, η οποία ερμηνευόμενη υπό το φως του άρθρου 31 παρ. 2 της Σύμβασης της Γενεύης, επιτρέπει την επιβολή στους αιτούντες διεθνή προστασία μόνο των απαραίτητων περιοριστικών μέτρων. Κριση ότι εφόσον, δεν προκύπτουν οι σοβαροί και επιτακτικοί λόγοι δημοσίου συμφέροντος και μεταναστευτικής πολιτικής, οι οποίοι θα ηδύναντο να δικαιολογήσουν την επιβολή του περιορισμού της κυκλοφορίας των αιτούντων διεθνή προστασία που εισέρχονται στην ελληνική επικράτεια μετά τις 20 Μαρτίου 2016 στα συγκεκριμένα νησιά, ως απαραιτήτου, δε δύναται να ελεγχθεί από το Δικαστήριο εάν η προσβαλλόμενη κανονιστική απόφαση κείται εντός των ορίων της εξουσιοδοτικής διατάξεως του άρθρου 41 παρ. 1 περ. γγ του ν. 4375/16, καθόσον ελλείπει, εν προκειμένω το δικαιολογητικό έρεισμα της ένδικης ρύθμισης. Συνεπώς, για το λόγο αυτό, ο οποίος βασίμως προβάλλεται με την κρινόμενη αίτηση, πρέπει αυτή να γίνει δεκτή και να ακυρωθεί η προσβαλλόμενη απόφαση. Αντίθετη μειοψηφία. Περαιτέρω, κρίνει ότι συντρέχουν λόγοι γενικού συμφέροντος που επιβάλλουν, τα αποτελέσματα της ακυρώσεως να ανατρέξουν στο χρονικό σημείο της προηγούμενης ημέρας της δημοσιεύσεως της αποφάσεως αυτής. Δέχεται την αίτηση.

Αριθμός 805/2018

ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ Δ΄

Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του στις 27 Φεβρουαρίου 2018, με την εξής σύνθεση: Χρ. Ράμμος, Αντιπρόεδρος, Πρόεδρος του Δ΄ Τμήματος, Δ. Κυριλλόπουλος, Ηλ. Μάζος, Ο. Παπαδοπούλου, Χ. Σιταρά, Σύμβουλοι, Χ. Μπολόφη, Ι. Μιχαλακόπουλος, Πάρεδροι. Γραμματέας η Ι. Παπαχαραλάμπους.

Για να δικάσει την από 19 Οκτωβρίου 2017 αίτηση:

του σωματείου με την επωνυμία «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ», που εδρεύει στην Αθήνα (...), το οποίο παρέστη με τον δικηγόρο ΒΠ (Α.Μ. ...), που τον διόρισε με πληρεξούσιο,

κατά του Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής, ο οποίος παρέστη με τις: α) ΑΣκουντή και β) ΟΠ, Παρέδρους του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους.

Με την αίτηση αυτή το αιτούν σωματείο επιδιώκει να ακυρωθεί η υπ’ αριθμ. οικ. 10464/31.5.2017 (ΦΕΚ Β 1977/7.6.2017) απόφαση της Διευθύντριας της Υπηρεσίας Ασύλου «Περιορισμός κυκλοφορίας των αιτούντων διεθνή προστασία».

Η εκδίκαση άρχισε με την ανάγνωση της εκθέσεως του εισηγητή, Συμβούλου Δ. Κυριλλόπουλου.

Κατόπιν το δικαστήριο άκουσε τον πληρεξούσιο του αιτούντος σωματείου, ο οποίος ανέπτυξε και προφορικά τους προβαλλόμενους λόγους ακυρώσεως και ζήτησε να γίνει δεκτή η αίτηση και τις αντιπροσώπους του Υπουργού, οι οποίες ζήτησαν την απόρριψή της.

Μετά τη δημόσια συνεδρίαση το δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη σε αίθουσα του δικαστηρίου κ α ι

Αφού μελέτησε τα σχετικά έγγραφα 

Σκέφθηκε κατά τον Νόμο

1. Επειδή, για την άσκηση της κρινομένης αιτήσεως έχει καταβληθεί το νόμιμο παράβολο (ηλεκτρονικό παράβολο με κωδικό ....).

2. Επειδή, με την αίτηση αυτή ζητείται η ακύρωση της οικ. 10464/31-5-2017 αποφάσεως της Διευθύντριας της Υπηρεσίας Ασύλου «Περιορισμός κυκλοφορίας αιτούντων διεθνή προστασία» (Β΄ 1977/7-6-2017), η οποία έχει το ακόλουθο περιεχόμενο: «1. Στα δελτία αιτούντων διεθνή προστασία, τα οποία χορηγούνται από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Λέσβου, Ρόδου, Σάμου, Κω, Λέρου και Χίου και αφορούν αιτούντες οι οποίοι εισήλθαν στην ελληνική επικράτεια μετά τις 20 Μαρτίου 2016 επιβάλλεται περιορισμός κυκλοφορίας των αιτούντων στα νησιά Λέσβο, Ρόδο, Σάμο, Κω, Λέρο και Χίο αντίστοιχα. Ο ως άνω περιορισμός δεν επιβάλλεται ή αίρεται όταν παραπεμφθεί η εξέταση της υπόθεσης σε περιφερειακή υπηρεσία της Υπηρεσίας Ασύλου της ηπειρωτικής Ελλάδας. 2. Με την παρούσα απόφαση καταργείται κάθε γενική ή ειδική διάταξη που αντίκειται στις διατάξεις της παρούσας ή ρυθμίζει διαφορετικά τα θέματα που αποτελούν αντικείμενό της».

3. Επειδή, με έννομο συμφέρον ασκεί την κρινόμενη αίτηση το αιτούν σωματείο, το οποίο, σύμφωνα με το άρθρο 2 του καταστατικού του έχει ως σκοπό την «ανάπτυξη δραστηριότητας υπέρ των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο».

4. Επειδή, στο άρθρο 78 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βλ. ενοποιημένη απόδοση: ΕΕ C 202 της 7ης Ιουνίου 2016 σελ. 47 επ.) ορίζεται ότι: «1. Η Ένωση αναπτύσσει κοινή πολιτική στους τομείς του ασύλου, της επικουρικής προστασίας και της προσωρινής προστασίας με στόχο να παρέχεται το κατάλληλο καθεστώς σε οποιονδήποτε υπήκοο τρίτης χώρας που χρήζει διεθνούς προστασίας και να εξασφαλίζεται η τήρηση της αρχής της μη επαναπροώθησης. Η πολιτική αυτή πρέπει να συνάδει με τη Σύμβαση της Γενεύης της 28ης Ιουλίου 1951 και με το Πρωτόκολλο της 31ης Ιανουαρίου 1967 περί του καθεστώτος των προσφύγων, καθώς και με άλλες συναφείς συμβάσεις. Για τους σκοπούς της παραγράφου 1, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, αποφασίζοντας σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία, λαμβάνουν μέτρα όσον αφορά κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, στο οποίο περιλαμβάνονται: α) ενιαίο καθεστώς ασύλου υπέρ των υπηκόων τρίτων χωρών, το οποίο ισχύει σε όλη την Ένωση, β) ενιαίο καθεστώς επικουρικής προστασίας για τους υπηκόους τρίτων χωρών που χρήζουν διεθνούς προστασίας, χωρίς να τους χορηγείται ευρωπαϊκό άσυλο. γ) ...». Περαιτέρω, στον Χάρτη των Θεμελιωδών Ελευθεριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βλ. Ενοποιημένη απόδοση ΕΕ C 202 της 7ης Ιουνίου 2016 σελ. 389 επ.), ο οποίος είναι νομικά δεσμευτικός, σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 της από 13-12-2007 Συνθήκης της Λισσαβώνας (ν. 3671/2008 - Α΄ 129), ορίζονται τα ακόλουθα: Άρθρο 6 «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια»... Άρθρο 18 «Το δικαίωμα ασύλου διασφαλίζεται τηρουμένων των κανόνων της Σύμβασης της Γενεύης της 28ης Ιουλίου 1951 και του Πρωτοκόλλου της 31ης Ιανουαρίου 1967 περί του καθεστώτος των προσφύγων και σύμφωνα με τη συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ...» ... Άρθρο 51 «1 .Οι διατάξεις του παρόντος Χάρτη απευθύνονται στα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ένωσης, τηρουμένης της αρχής της επικουρικότητας, καθώς και στα κράτη μέλη, μόνον όταν εφαρμόζουν το δίκαιο της Ένωσης ...» Άρθρο 52 «1. Κάθε περιορισμός στην άσκηση των δικαιωμάτων και ελευθεριών που αναγνωρίζονται στον παρόντα Χάρτη πρέπει να προβλέπεται από το νόμο και να σέβεται το βασικό περιεχόμενο των εν λόγω δικαιωμάτων και ελευθεριών. Τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας, περιορισμοί επιτρέπεται να επιβάλλονται μόνον εφόσον είναι αναγκαίοι και ανταποκρίνονται πραγματικά σε στόχους γενικού ενδιαφέροντος που αναγνωρίζει η Ένωση ή στην ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων και ελευθεριών των τρίτων».

5. Επειδή, στην από 28-7-1951 Διεθνή Σύμβαση της Γενεύης περί της Νομικής Καταστάσεως των Προσφύγων, η οποία κυρώθηκε με το ν.δ. 3989/1959 (Α΄ 201), ορίζονται, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: Άρθρο 1 (όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 παρ. 2 του Πρωτοκόλλου της Νέας Υόρκης της 31-1-1967, το οποίο κυρώθηκε με τον α.ν. 389/1968 - Α΄ 125, δια της απαλείψεως των λέξεων «συνεπεία γεγονότων επελθόντων προ της 1ης Ιανουαρίου 1951» και των λέξεων «συνεπεία τοιούτων γεγονότων») «1. Α. Εν τη εννοία της παρούσης συμβάσεως ο όρος «πρόσφυξ» εφαρμόζεται επί: 1. ... 2. Παντός προσώπου όπερ συνεπεία δικαιολογημένου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων ευρίσκεται εκτός της χώρας της οποίας έχει την υπηκοότητα και δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυμεί να απολαύη της προστασίας της χώρας ταύτης, ή εάν μη έχον υπηκοότητα τινα και ευρισκόμενον εκτός της χώρας της προηγουμένης συνήθους αυτού διαμονής, δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυμεί να επιστρέψει εις ταύτην ...» Άρθρο 26 (Ελευθέρα Κυκλοφορία) «Πάσα Συμβαλλόμενη Χώρα θα επιφυλάσση εις τους νομίμως διαμένοντας επί του εδάφους αυτής πρόσφυγας το δικαίωμα τόσον εκλογής του τόπου διαμονής αυτών, όσον και ελευθέρας κυκλοφορίας, υπό την επιφύλαξιν τυχόν υπάρξεως κανόνων εφαρμοζομένων, υπό τας ιδίας συνθήκας, εις αλλοδαπούς εν γένει». Άρθρο 31 (Πρόσφυγες παρανόμως διαμένοντες επί του εδάφους της χώρας της εισδοχής) «1. Αι Συμβαλλόμεναι Χώραι δεν θα επιβάλλουν ποινικάς κυρώσεις εις πρόσφυγας λόγω παρανόμου εισόδου ή διαμονής, εάν ούτοι, προερχόμενοι απ’ ευθείας εκ χώρας ένθα η ζωή ή η ελευθερία αυτών ηπειλείτο, εν τη εννοία του άρθρου 1, εισέρχωνται ή ευρίσκωνται ήδη επί του εδάφους αυτών άνευ αδείας, υπό την επιφύλαξιν πάντως, ότι ούτοι αφ’ ενός μεν θα παρουσιασθούν αμελητί εις τας αρχάς, αφ’ ετέρου δε θα δώσουν επαρκείς εξηγήσεις περί της παρανόμου αυτών εισόδου ή διαμονής. 2. Αι Συμβαλλόμεναι Χώραι θα εφαρμόζουν επί των κινήσεων των προσφύγων τούτων μόνον τα απαραίτητα περιοριστικά μέτρα. Τα περιοριστικά μέτρα θα εφαρμόζονται μόνον μέχρις ότου ρυθμισθεί το καθεστώς των επί του εδάφους της χώρας της εισδοχής ευρισκομένων προσφύγων ή αποκτήσουν ούτοι άδειαν εισόδου εις ετέραν χώραν. Προς λήψιν της τοιαύτης αδείας, αι Συμβαλλόμεναι Χώραι θα παράσχουν εις τους πρόσφυγας λογικάς προθεσμίας ως και απάσας τας αναγκαίας διευκολύνσεις».

ΔΠρ(Πρ) Αθ 343/2018 : "Αίτηση χορήγησης διεθνούς προστασίας - Τούρκος αξιωματικός - Παράνομη είσοδος στη χώρα - Πρόσφυγες - Κράτηση - Λόγοι δημόσιας τάξης και ασφάλειας - Προβολή αντιρρήσεων"

Παράνομη είσοδος στη χώρα αξιωματικού του τουρκικού στρατού. Επιβολή κράτησης για την αντιμετώπιση σοβαρής απειλής για τη δημόσια τάξη και εθνική ασφάλεια της χώρας ως το μόνο ενδεδειγμένο κατά τις περιστάσεις μέτρο, λόγω του ως άνω αδικήματος που αυτός διέπραξε. Αίτηση χορήγησης διεθνούς προστασίας. Προϋποθέσεις κράτησης. Επιτρεπτό εφόσον ο υποβάλλων αίτηση διεθνούς προστασίας συνιστά κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη κατά την αιτιολογημένη κρίση της αρμόδιας αρχής. Ερμηνεία των εννοιών «δημόσια τάξη» και «εθνική ασφάλεια». Υπολογισμός της διάρκειας της κράτησης. Απόρριψη αντιρρήσεων που προβλήθηκαν από τον Τούρκο αξιωματικό. Κρίθηκε ότι, δεομένης της ερμηνείας των εννοιών «δημόσια τάξη» και «εθνική ασφάλεια» και της ατομικής συμπεριφοράς του αντιλέγοντος (παράνομη είσοδος στη Χώρα όντας εν ενεργεία στρατιωτικός των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, με τη χρήση στρατιωτικού ελικοπτέρου), συντρέχει νόμιμος λόγος κράτησης του αντιλέγοντος, που άπτεται της εθνικής ασφάλειας.

Αριθμός Aπόφασης-Πρακτικού ΑΡ343/21-2-2018

Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟΥ ΑΘΗΝΑΣ

Κυριακή Καϊσίδου

Συνήλθε στις 23 Ιανουαρίου 2018, για να κρίνει τις κατ’ άρθρο 30 παρ. 2 του ν. 3907/2011 αντιρρήσεις (ΓΑΚ ΑΝΡ121/19.1.2018),

του ..., υπηκόου Τουρκίας, 

κατά του Ελληνικού Δημοσίου που εκπροσωπείται νομίμως από τον Υπουργό Εσωτερικών.

Με τις αντιρρήσεις αυτές ο αντιλέγων ζητεί να αρθεί η κράτησή του που διατάχθηκε με την 625207/1-ζ’/8.1.2018 απόφαση του Διευθυντή της Διεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής.

Κατά τη εκδίκαση των αντιρρήσεων εμφανίστηκε ο αντιλέγων μαζί με τους πληρεξουσίους του δικηγόρους ΑΚ, ΕΚ και ΒΠ, μέλη της Νομικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, ενώ για το Ελληνικό Δημόσιο εμφανίστηκε ο Πάρεδρος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, ΠΠ και ανέπτυξαν τους ισχυρισμούς τους.

Η κρίση του Δικαστηρίου είναι η εξής:

1. Επειδή, το κρινόμενο δικόγραφο ασκήθηκε παραδεκτώς.

2. Επειδή, από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτουν τα εξής:
Ο αντιλέγων, ο οποίος ήταν εν ενεργεία στρατιωτικός των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, στις 16.7.2016, μαζί με άλλους επτά (7) ομοεθνείς του, επίσης, εν ενεργεία στρατιωτικούς των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, εισήλθε παράνομα στην Ελλάδα με ελικόπτερο του τουρκικού στρατού μέσω του Διεθνούς Αερολιμένα Αλεξανδρούπολης «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ».
Στις 19.7.2016 υπέβαλε αίτηση χορήγησης διεθνούς προστασίας. Ακολούθως, αφού με την 1706/21.7.2016 απόφαση του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Αλεξανδρούπολης καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης δύο μηνών για το αδίκημα της παράνομης εισόδου του στη χώρα, με αναστολή, με την 5401/7-213-β’ /21.7.2016 απόφαση του Διευθυντή της Διεύθυνσης Αστυνομίας Αλεξανδρούπολης αποφασίστηκεη κράτησή του για χρονικό διάστημα σαράντα πέντε (45) ημερών, εξαιτίας της ως άνω συμπεριφοράς του, για λόγους δημόσιας τάξης και ασφάλειας, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 46 του ν. 4375/2016. 

Η ως άνω κράτηση παρατάθηκε, με την ίδια αιτιολογία, για σαράντα πέντε (45) ημέρες με την 5401/7-213-ε’/4.9.2016 απόφαση του ίδιου Διευθυντή. Στις 2.11.2016, με την 5401/7-213-ια’/2.11.2016 απόφαση του παραπάνω Διευθυντή αποφασίστηκε η άρση της κράτησής του με την αιτιολογία ότι συμπληρώθηκε το ανώτατο όριο κράτησής του, κατ’ άρθρο 46 παρ. 4 περ. γ’ του ν. 4375/2016, ενώ περαιτέρω ο αντιλέγων συνελήφθη και φυλακίσθηκε στο Β’ Α.Τ Αχαρνών/ Ολυμπιακού Χωριού, δυνάμει της από 2.11.2016 εντολής προσωρινής σύλληψης της Εισαγγελίας Εφετών Αθηνών, ενόψει αιτήματος έκδοσής του που είχαν υποβάλει οι τουρκικές αρχές. 

Ακολούθως, στις 26.1.2017 το ως άνω αίτημα των τουρκικών αρχών απορρίφθηκε αμετάκλητα με την 139/2017 απόφαση του Αρείου Πάγου και ο αντιλέγων αποφυλακίσθηκε, κατ’ άρθρο 452 παρ. 2 α’ του Κ.Ποιν.Δικ., με εντολή της Εισαγγελέως Εφετών Αθηνών, ενώ περαιτέρω αποφασίσθηκε με την 625207/1-α’/26.1.2017 απόφαση του Διευθυντή της Διεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής, η παράταση της κράτησής του για χρονικό διάστημα τριών (3) μηνών, με την ίδια με τις προγενέστερες διοικητικές αποφάσεις αιτιολογία. Η κατά τα ανωτέρω κράτησή του, διακόπηκε στις 22.3.2017, ενόψει σύλληψής του κατόπιν υποβολής νέου αιτήματος έκδοσής του από τις τουρκικές αρχές (σχ. η 625207/1-β’/22.3.2017 απόφαση του Διευθυντή της Διεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής). Στη συνέχεια, μετά την απόρριψη του παραπάνω αιτήματος έκδοσης του αντιλέγοντος και την συνακόλουθη αποφυλάκισή του στις 26.4.2017, σε εκτέλεση της 41/2017 τελεσίδικης απόφασης του Συμβουλίου Εφετών Αθηνών, με τις - ταυτοσήμου περιεχομένου - αποφάσεις 625207/1-γ’/26.4.2017, 625207/1-δ’/26.7.2017 και 625207/1-ε’/26.10.2017 του Διευθυντή της Διεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής αποφασίστηκε η παράταση, κατ’ άρθρο 46 παρ. 2 του ν. 4375/2016 της κράτησης του αντιλέγοντος για χρονικό διάστημα τριών (3) μηνών. 

Ωστόσο, στις 28.12.2017, με την 22622/2017 απόφαση της 3ης Επιτροπής Προσφυγών της Ανεξάρτητης Αρχής Ασύλου, ο αντιλέγων αναγνωρίσθηκε ως πρόσφυγας. Ενόψει τούτου, εκδόθηκε η 625207/1-στ’/29.12.2017 απόφαση του παραπάνω Διευθυντή, με την οποία αποφασίστηκε η άρση της κράτησής του και αφέθηκε ελεύθερος. Στη συνέχεια, όμως, κατά της παραπάνω 22622/2017 απόφασης της Ανεξάρτητης Αρχής Ασύλου ασκήθηκε από τον Υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής αίτηση ακυρώσεως, καθώς και σχετική αίτηση αναστολής με αίτημα προσωρινής διαταγής, εκδόθηκε δε η από 8.1.2018 προσωρινή διαταγή της Προέδρου του Θ’ Τμήματος Συνεδριάσεων του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, με την οποία ανεστάλη προσωρινά, μέχρι την έκδοση απόφασης επί της εκκρεμούς αίτησης αναστολής, η ανωτέρω απόφαση της Ανεξάρτητης Αρχής Ασύλου, υπό τον όρο η Διοίκηση να απέχει από κάθε ενέργεια σκοπούσα στην εξαναγκασμένη αναχώρηση του αντιλέγοντος. Κατόπιν τούτου, εκδόθηκε η προσβαλλόμενη 625207/1-ζ’/8.1.2018 απόφαση του ως άνω αστυνομικού Διευθυντή, με την οποία αποφασίστηκε εκ νέου η κράτηση του αντιλέγοντος, με διάρκεια τρεις (3) μήνες – εκτός της περίπτωσης που απορριφθεί νωρίτερα με δικαστική απόφαση η αίτηση αναστολής. Ειδικότερα, σύμφωνα με την ως άνω απόφαση, η κράτηση επιβλήθηκε για την αντιμετώπιση της προκύπτουσας σοβαρής απειλής για τη δημόσια τάξη και εθνική ασφάλεια της χώρας, ως το μόνο ενδεδειγμένο κατά τις περιστάσεις μέτρο, αποκλειομένης της δυνατότητας εφαρμογής εναλλακτικών μέτρων κράτησης, ενόψει του ανωτέρω αδικήματος που διέπραξε ο αντιλέγων στις 16.7.2016. Αναφέρεται δε στην ως άνω απόφαση ότι το εν λόγω μέτρο ουδόλως αποσκοπεί στην εξαναγκαστική αναχώρηση του αλλοδαπού και προστατεύει σε κάθε περίπτωση όχι μόνο το δημόσιο συμφέρον αλλά και το καλώς εννοούμενο συμφέρον του προσώπου του αλλοδαπού.

Φωτογραφίες από την Ημερίδα του Δικηγορικού Συλλόγου Πατρών : "Το Προσφυγικό, στην Ελλάδα και την Ευρώπη της κρίσης" [Πάτρα 2/4/2016]