"Νέες ρυθμίσεις για τη δέσμευση και δήμευση περιουσιακών στοιχείων (ν. 4478/2017)" [Ιωάννης Ν. Ανδρουλάκης Δικηγόρος, Επίκουρος Καθηγητής Ποινικού Δικαίου και Ποινικής Δικονομίας Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ ]

Mε το Πρώτο Μέρος του (ασυνήθιστα μακροσκελούς και πολυπλόκαμου) ν. 4478/2017 καλύφθηκαν ορισμένες αισθητές από καιρό νομοθετικές εκκρεμότητες στο πεδίο του ποινικού μας δικαίου που αφορά στην νομιμοποίηση, δέσμευση και δήμευση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Πρόκειται αφενός για την κύρωση του πλέον σύγχρονου διεθνούς συμβατικού οργάνου με δεσμευτικό χαρακτήρα στο υπό συζήτηση πεδίο, ήτοι της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης της 16ης Μαΐου 2005 «για τη νομιμοποίηση, ανίχνευση, κατάσχεση και δήμευση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας» (της λεγόμενης «Σύμβασης της Βαρσοβίας»), και αφετέρου για την ενσωμάτωση μιας σειράς ενωσιακών κειμένων (των Α-Π 2003/577/ΔΕΥ, 2005/212/ΔΕΥ, 2006/783/ΔΕΥ και της Οδηγίας 2014/ 42/ΕΕ) που αφορούν στις διασυνοριακές, αλλά και στις εγχώριες δεσμεύσεις και δημεύσεις περιουσιακών στοιχείων. 

Η επιλογή της κύρωσης και ενσωμάτωσης των ανωτέρω συμβατικών και ενωσιακών κειμένων μέσω του ίδιου νομοθετήματος κρίνεται ως επιτυχής, αφού ρυθμίζουν απολύτως συναφή ζητήματα. Η προσαρμογή της νομοθεσίας μας προς αυτά τα κείμενα σηματοδοτεί εν πολλοίς την ένταξη της χώρας μας σε έναν ενιαίο ενωσιακό χώρο άμεσης αναγνώρισης και εκτέλεσης των δικαστικών αποφάσεων δέσμευσης και δήμευσης περιουσιακών στοιχείων προερχόμενων από εγκληματικές δραστηριότητες, αλλά και την διευκόλυνση της εκτέλεσης αντίστοιχων αποφάσεων μεταξύ της Ελλάδας και των λοιπών κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ταυτόχρονα, τροποποιήθηκε το νομοθετικό πλαίσιο για την λήψη και εφαρμογή των σχετικών μέτρων σε εθνικό επίπεδο, με στόχο την διεύρυνση των δυνατοτήτων δέσμευσης και δήμευσης των οργάνων και προϊόντων του εγκλήματος, αλλά και την αποτελεσματικότερη προστασία των εμπλεκόμενων προσώπων. 

Η κυρωθείσα Σύμβαση αντικατέστησε ουσιαστικά την πρώτη σχετική Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης του 1990 που κυρώθηκε στη χώρα μας με τον ν. 2655/1998, λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς εξελίξεις που μεσολάβησαν κατά την δεκαπενταετία 1990-2005. Ωστόσο, οι προσαρμοστικές διατάξεις του ν. 4478/2017 είναι μάλλον περιορισμένες, με δεδομένες τις ήδη υφιστάμενες, εκτεταμένες ρυθμίσεις του ν. 3691/2008. Σημασία δόθηκε κατά κύριο λόγο στην ανανέωση του καθεστώτος που ίσχυε αναφορικά με τη διαδικασία αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων δέσμευσης και δήμευσης περιουσιακών στοιχείων που προέρχονται από άλλα κράτη μέρη, προκειμένου η εν λόγω διαδικασία να καταστεί πιο ευέλικτη και αποτελεσματική. Παρά την ανανέωση αυτή επελέγη, πάντως, ορθά να μη καταργηθούν ταυτόχρονα οι διατάξεις του ν. 2655/1998, ο οποίος θα συνεχίσει να εφαρμόζεται στις σχέσεις της Ελλάδας και των κρατών που είναι μέρη μόνο στην παλαιότερη Σύμβαση. 

Στις σχέσεις της Ελλάδας με τα άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ισχύουν πλέον τα άρθρα 10-30 του ν. 4478/2017, με τα οποία ενσωματώνονται οι Α-Π 2003/ 577/ΔΕΥ και 2006/783/ΔΕΥ. Βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η εισαγωγή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης και εκτέλεσης και η αναλυτική ρύθμιση της σχετικής διαδικασίας στα ζητήματα α) δέσμευσης αποδεικτικών στοιχείων με σκοπό την εξασφάλισή τους και τη μεταφορά τους από το κράτος στο οποίο βρίσκονται στο κράτος ενώπιον των δικαστικών αρχών του οποίου πρόκειται να χρησιμοποιηθούν, β) δέσμευ- σης περιουσιακών στοιχείων με σκοπό την εν συνεχεία δήμευσή τους, και γ) δήμευσης περιουσιακών στοιχείων που αποτελούν προϊόν ή όργανο εγκληματικής δραστηριότητας. 

Καθόσον αφορά στο εσωτερικό δίκαιο, το άρθρο 6 παρ. 1 του νόμου αναμόρφωσε πλήρως το άρθρο 76 ΠΚ, υιοθετώντας προβλέψεις της Σύμβασης και της Οδηγίας 42/2014/ΕΕ που αφορούν α) στην ρητή συμπερίληψη αντικειμένων εμμέσως αποκτηθέντων από εγκληματικές πράξεις β) στην δήμευση επί περιπτώσεων ανάμειξης των αντικειμένων με περιουσία που αποκτήθηκε από νόμιμες πηγές, γ) στην δυνατότητα αναπληρωματικής δήμευσης, δ) στην δυνατότητα επιβολής χρηματικής ποινής αντί δήμευσης, και ε) στην δήμευση εις χείρας τρίτων, υπό συγκεκριμένες, αυστηρές προϋποθέσεις. Εισήχθησαν, περαιτέρω, για πρώτη φορά κατευθυντήριες γραμμές που οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους τα δικαστήρια κατά την κρίση επί της αναλογικότητας της επιβολής της δήμευσης. Η πρόβλεψη περί επιβολής δήμευσης ως μέτρου ασφαλείας διατηρήθηκε (πλέον άρθρο 76 παρ. 6 ΠΚ), ενώ η παράγραφος 3 (πλέον παράγραφος 7) συμπληρώθηκε με την παροχή στο δικαστήριο της δυνατότητας να αποφασίσει αν αυτά που δημεύθηκαν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το δημόσιο συμφέρον ή για κοινωνικούς σκοπούς, ή ακόμα για την ικανοποίηση του θύματος.

Βελτιώσεις εισήχθησαν και στις περί δέσμευσης και δήμευσης διατάξεις του ν. 3691/2008. Έτσι, προβλέφθηκε και εδώ ότι σε περίπτωση ανάμειξης του προϊόντος του αδικήματος με περιουσία που προέρχεται από νόμιμες πηγές, η κατάσχεση και η δήμευση επιβάλλονται μέχρι του ποσού της αξίας του προϊόντος αυτού. Διευρύνθηκαν, εξάλλου, οι (πρακτικά δυσεφάρμοστες) διατάξεις του άρθρου 47 του ν. 3691/2008, σε εφαρμογή του (αντίστοιχα προβληματικού) άρθρου 5 της Οδηγίας 42/2014/ΕΕ περί εκτεταμένης δήμευσης, ενώ προβλέφθηκε και:

α) η επιβαλλόμενη από την Σύμβαση και την Οδηγία προστασία καλόπιστων τρίτων που έχουν αποκτήσει δικαιώματα επί λογαριασμού, τίτλων ή χρηματοπιστωτικών προϊόντων που καταλαμβάνονται από απαγόρευση κίνησης, 

β) η δυνατότητα προσφυγής για την αποδέσμευση συγκεκριμένων ποσών, αναγκαίων για την κάλυψη γενικότερων δαπανών διαβίωσης, συντήρησης ή λειτουργίας, εξόδων νομικής υποστήριξης και βασικών εξόδων για τη διατήρηση των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων. 

Παρά τις γενικά θετικές ρυθμίσεις του, παραμένουν πάντως ορισμένα σημεία στα οποία ο νέος νόμος δεν έδωσε λύση. Αυτό ισχύει, ίσως, για την ανομοιογένεια που εξακολουθεί να υπάρχει μεταξύ των ρυθμίσεων του άρθρου 76 ΠΚ και εκείνων του άρθρου 46 ν. 3691/2008, για τις προβληματικές ρυθμίσεις του τελευταίου σε σχέση με την δήμευση σε βάρος τρίτων και εν γένει την δήμευση χωρίς καταδίκη, για την απουσία ρύθμισης ως προς την προστασία των καλόπιστων τρίτων επί αποφάσεων δήμευσης και για την έλλειψη ενός αποτελεσματικού μηχανισμού που θα εξασφαλίζει την επαρκή διαχείριση και την διατήρηση της οικονομικής αξίας των δεσμευμένων ή κατασχεθέντων περιουσιακών στοιχείων. Το άρθρο 5 του νόμου προβλέπει προς το παρόν την έκδοση μιας ΚΥΑ, με την οποία θα συσταθεί ή θα καθορισθεί στο μέλλον ο φορέας που θα είναι αρμόδιος για την κεντρική και αποτελεσματική διαχείριση των ως άνω στοιχείων.

Πηγή : Το πρώτο τεύχος των Nova Criminalia, της νέας ηλεκτρονικής περιοδικής έκδοσης της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων. www.http://hcba.gr