"Η νομική έννοια της "οικογένειας" και τα ομόφυλα ζευγάρια: μαθήματα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου" (Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΑΠΘ)

I. Η σημασία της ΕΣΔΑ στην ελληνική έννομη τάξη.

Θέμα της μελέτης είναι η νομική έννοια της "οικογένειας", έτσι όπως αυτή τυποποιείται στο ελληνικό συνταγματικό και κοινό δίκαιο (ιδίως τον Αστικό Κώδικα), καθώς και στη σχετική νομολογία, με ιδιαίτερη έμφαση στη (μη) ένταξη σε αυτή των ομόφυλων ζευγαριών.

Το γενικότερο ερώτημα που τίθεται είναι, με τα λόγια της τιμώμενης καθηγήτριας, κ Έφης Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, το «κατά πόσο οφείλουμε σήμερα, είτε μέσω της ερμηνείας είτε μέσω της νομοθεσίας, να απονείμουμε δικαιώματα στα μέλη των "εναλλακτικών οικογενειών", και επομένως το κατά πόσο στην έννοια της "οικογένειας" περιλαμβάνονται και οι εναλλακτικές μορφές της».

Την απάντηση θα επιχειρήσουμε να δώσουμε όχι μόνο βάσει του ελληνικού Συντάγματος αλλά και με αναφορά στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ)

Η οπτική αυτή γωνία είναι κρίσιμη λόγω της άμεσης επίδρασης που η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (πρέπει να) ασκεί στο ελληνικό δίκαιο,3 βάσει της νομικής υποχρέωσης κάθε χώρας μέλους της Σύμβασης να παίρνει όλα τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να μην παραβιάζει την τελευταία, αλλά και της πιθανότητας καταδίκης της χώρας και επιβολής προστίμων από το ΕΔΔΑ σε αντίθετη περίπτωση. Έτσι, επειδή τα πεδία εφαρμογής Συντάγματος και ΕΣΔΑ συμπίπτουν, η ερμηνεία και εφαρμογή των δύο κειμένων θα πρέπει να είναι συνδυασμένη και εναρμονισμένη4, να υπερτερεί δε η πληρέστερη και ευρύτερη προστασία, στο βαθμό που δεν θίγονται δικαιώματα άλλων. H υποχρέωση του Έλληνα δικαστή να λαμβάνει υπόψη του τη Σύμβαση5 πρέπει να αποτυπωθεί σε δύο διακριτές λογικά στιγμές: πρώτον, κατά τον έλεγχο της αντισυνταγματικότητας του νόμου6, οπότε ο εφαρμοστής (πρέπει να) ερμηνεύει τη συνταγματική διάταξη σύμφωνα με την ΕΣΔΑ7, στο βαθμό που αυτό επιτρέπεται χωρίς να διαστρεβλωθεί το γράμμα της, και με συναίσθηση ότι η συγκριτική ερμηνεία διεισδύει και στη γραμματική, εμπλουτίζοντας την έννοια των συνταγματικών όρων· δεύτερον,  όταν ο δικαστής ελέγχει τον νόμο για τυχόν αντίθεσή του προς την ίδια την Ευρωπαϊκή Σύμβαση, προκειμένου να ανταποκριθεί στην υποχρέωση του κράτους την απορρέουσα από το άρθρο 1 ΕΣΔΑ.8 Η υποχρέωση του δικαστή να προβαίνει και αυτεπάγγελτα σε έλεγχο της τυχόν αντίθεσης ενός κανόνα δικαίου προς τις διεθνείς συμβάσεις για τα δικαιώματα του ανθρώπου, που είναι άμεσα εφαρμοστέες, προκύπτει από τη συνδυασμένη ερμηνεία των άρθρων 87 παρ. 2, 25 παρ. 1 και 2 και 28 παρ. 1 και 3Σ.9 Το βασικό ερμηνευτικό κριτήριο που διέπει, πάντως, και πρέπει να διέπει την παράλληλη εφαρμογή Συντάγματος και ΕΣΔΑ στην υπόθεση που δικάζει ο εθνικός δικαστής είναι η εφαρμογή της ευνοϊκότερης και αποτελεσματικότερης για το υποκείμενο προστασίας και απόλαυσης των δικαιωμάτων και ελευθεριών του10. Και το κριτήριο αυτό «δεν γνωρίζει ιεραρχίες κανόνων αλλά μόνον νοήματα που ευνοούν, περισσότερο ή λιγότερο, αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων».

διαβάστε περισσότερα

http://www.constitutionalism.gr/site/wp-content/uploads/2015/01/2015_Timitikos-Kounougeri_Papadopoulou_oikogeneiaomofyla-zeugaria.pdf