Με την απόφαση της Ολομέλειας ΣτΕ Ολ 167/2016 έκλεισε μια μακρά σειρά δικαστικών διενέξεων τις οποίες προκάλεσε ο Ν. 1386/1983 –με τον οποίο ιδρύθηκε ο Οργανισμός Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (ΟΑΕ) και καταστρώθηκε ειδική διοικητική διαδικασία για την εξυγίανση προβληματικών επιχειρήσεων– και στο πλαίσιο των οποίων ανέκυψαν πλείονα νομικά ζητήματα διακλαδικού χαρακτήρα, ενώ των σχετικών διαφορών επελήφθησαν τόσον εθνικά δικαστήρια και των δύο δικαιοδοτικών κλάδων (ενδεικτικά αποφάσεις ΣτΕ Ολ 1093/1987, ΑΠ Ολ 13/2001), ακόμη δε και το ΑΕΔ, όσο και το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Τα ζητήματα αυτά αφορούσαν, αφενός, τη συμβατότητα προς το κοινοτικό δίκαιο της επιβαλλόμενης με διοικητική πράξη αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου προβληματικών ΑΕ και, αφετέρου, την παρέμβαση του νομοθέτη στά έργα της δικαστικής εξουσίας με την αναδρομική ρύθμιση, δια του άρθρου 28 του Ν. 2685/1999, εννόμων σχέσεων (εν προκειμένω αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου ΑΕ που πραγματοποιήθηκαν με διοικητικές πράξεις) οι οποίες είχαν ήδη κριθεί με αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις [“Θεωρούνται έγκυρες και δεν θίγονται τα πάσης φύσεως δικαιώματα των κυρίων τους, μετοχές οι οποίες προήλθαν από αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ΑΕ, οι οποίες είχαν υπαχθεί στις ρυθμίσεις του ν.1386/1983, δυνάμει υπουργικών αποφάσεων, κατ’εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 8 παρ. 8 και 10 παρ. 1 του ν. 1386/1983, όπωςίσχυαν πριν την αντικατάστασή τους από τα άρθρα 47 και 49 του ν.1882/1990 και οι οποίες αποφάσεις κηρύχθηκαν ή αναγνωρίσθηκαν με αμετάκλητη δικαστική απόφαση άκυρες”].
Το πρώτο θέμα, της συμβατότητας προς το κοινοτικό δίκαιο, επιλύθηκε με αποφάσεις του ΔΕΚ που εκδόθηκαν κατόπιν προδικαστικών ερωτημάτων των εθνικών (διοικητικών και πολιτικών) δικαστηρίων [ΔΕΚ της 30ης Μαΐου 1991, C–19/90 και C-19/91, Καρέλλας και Καρέλλα, ECLI:EU:C:1991:229˙ ΔΕΚ της 12ης Νοεμβρίου 1992, C-134/91 και C-135/91, Κεραφίνα κ.λπ., ECLI:EU:C:1992:434 ΔΕΚ της 12ης Μαρτίου 1996, C-441/93, Παφίτης κ.λπ., ECLI:EU:C:1996:92 ΔΕΚ της 23ης Μαρτίου 2000, C–373/97, Διαμαντής, ECLI:EU:C:2000:150], ενώ το δεύτερο ζήτημα, αυτό της συνταγματικότητας του άρθρου 28 του Ν. 2685/1999, επιλύθηκε από το ΑΕΔ, λόγω αντιφατικών αποφάσεων του Αρείου Πάγου (ΑΠ Ολ 13/2001, στο πλαίσιο αίτησης αναίρεσης κατά αποφάσεων των πολιτικών δικαστηρίων ενώπιον των οποίων είχε ασκηθεί αγωγή με αντικείμενο την αναγνώριση της ακυρότητας της αύξησης μετοχικού κεφαλαίου ΑΕ η οποία αποφασίσθηκε από το ΔΣ του ΟΑΕ και εγκρίθηκε με απόφαση του καθ’ύλην αρμοδίου Υφυπουργού) και του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ Ολ 161/2010, στο πλαίσιο αίτησης αναίρεσης κατά απόφασης ΔΕφ με την οποία απορρίφθηκε προσφυγή κατά της υπουργικής απόφασης που επέβαλε αναγκαστική αύξηση κεφαλαίου ή μετοχοποίηση των οφειλών). Μετά την έκδοση της απόφασης του ΑΕΔ 14/2013 που κατέληξε στη συνταγματικότητα της σχετικής διάταξης, το Συμβούλιο της Επικρατείας απέρριψε την αίτηση αναίρεσης με την απόφαση ΣτΕ Ολ 167/2016.
Διάγραμμα της απόφασης ΣτΕ Ολ 167/2016
…
Αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση
2… με την κρινόμενη αίτηση ζητείται η αναίρεση της αποφάσεως ΔΕφΑθ 3533/2000. Με την αναιρεσιβαλλομένη απόφαση απορρίφθηκε η από 16.6.1987 προσφυγή μετόχων της ανώνυμης εταιρείας «Αθηναϊκή Χαρτοποιία Α.Ε.» κατά της αποφάσεως 360/9.6.1987 του Υφυπουργού Βιομηχανίας, Έρευνας και Τεχνολογίας (Β ́ 294), με την οποία αποφασίσθηκε η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας αυτής αφ’ ενός μεν με κεφαλαιοποίηση μέρους των οφειλών της προς την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος Α.Ε. και της συνολικής οφειλής της προς την Εμπορική Τράπεζα Α.Ε., την Ε.Τ.Β.Α. Α.Ε., το Ελληνικό Δημόσιο, τον Οργανισμό Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (Ο.Α.Ε.), οργανισμούς κοινωνικής ασφαλίσεως και ιδιώτες πιστωτές, αφ’ ετέρου δε με εισφορά χρημάτων από τον Ο.Α.Ε.
Νόμος 1386/1983
3. … με τον ν. 1386/1983 (Α ́ 107) ιδρύθηκε ο Οργανισμός Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (Ο.Α.Ε.) με σκοπό, μεταξύ άλλων, την οικονομική εξυγίανση επιχειρήσεων (βλ. άρθρα 1 και 2 παρ. 2 περ. α ́). Ο νόμος αυτός προέβλεψε ότι στις διατάξεις του ήταν δυνατόν να υπαχθούν με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας επιχειρήσεις, οι οποίες: «α. Έχουν αναστείλει ή διακόψει τη λειτουργία τους για οικονομικούς λόγους. β. Είναι σε κατάσταση παύσης των πληρωμών. γ. Έχουν πτωχεύσει ή τεθεί υπό τη διοίκηση και διαχείριση των πιστωτών ή υπό προσωρινή διαχείριση ή υπό εκκαθάριση οποιασδήποτε μορφής. δ. Το σύνολο των οφειλών τους είναι πενταπλάσιο από το άθροισμα του εταιρικού κεφαλαίου και των εμφανών αποθεματικών τους και παρουσιάζουν έκδηλη οικονομική αδυναμία πληρωμής των οφειλών τους… ε. Ενδιαφέρουν την εθνική άμυνα ή έχουν ζωτική σημασία για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου ή έχουν ως κύριο σκοπό την παροχή υπηρεσιών προς το κοινωνικό σύνολο και παρουσιάζουν έκδηλη οικονομική αδυναμία πληρωμής των οφειλών τους. στ. Ζητούν την υπαγωγή τους» (βλ. άρθρο 5 παρ. 1). ε την απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας ήταν δυνατόν να προβλεφθεί: «1. Η ανάληψη της διοίκησης της επιχείρησης από το Ο.Α.Ε. … 2. Η ρύθμιση των υποχρεώσεων της επιχείρησης κατά τρόπο που να εξασφαλίζει την βιωσιμότητά της, δηλαδή α. Αναγκαστική αύξηση κεφαλαίου με νέες εισφορές ή και με μετοχοποίηση υφιστάμενων υποχρεώσεων… β. Αναδιάρθρωση υφιστάμενων υποχρεώσεων… 3. Η εκκαθάριση…» (βλ. άρθρο 7). Περαιτέρω, ο ίδιος ν. 1386 / 1983 όρισε στο άρθρο 8 τα εξής: «Ανάληψη διοίκησης. 1. Σε περίπτωση που αποφασίζεται η ανάληψη της διοίκησης της επιχείρησης από τον Οργανισμό για ορισμένο χρόνο, η διοίκηση γίνεται κατά περίπτωση από ένα ή περισσότερα πρόσωπα που διορίζονται από αυτόν… ε τη δημοσίευση της υπουργικής απόφασης παύει η εξουσία των οργάνων διοίκησης της επιχείρησης. Η γενική συνέλευση των μετόχων ή η συνέλευση των εταίρων διατηρείται, αλλά δεν μπορεί να αποφασίζει την ανάκληση της διοίκησης που γίνεται από τα πρόσωπα που διορίζει ο Ο.Α.Ε. … 2. … 3. … 4. Η διοίκηση, που ορίζεται από τον Οργανισμό, ενεργεί όλες τις διαχειριστικές πράξεις, συνεχίζει τη λειτουργία της επιχείρησης … προβαίνει σε απογραφή, σύνταξη ισολογισμού και διαπιστώνει την καθαρή θέση της επιχείρησης. ατά το χρονικό διάστημα της παραπάνω διοίκησης και διαχείρισης μπορεί, με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας, να ορίζεται ότι αναστέλλονται η πληρωμή των ληξιπρόθεσμων χρεών της επιχείρησης έναντι οποιουδήποτε τρίτου και του Δημοσίου, τα μέτρα ατομικής ή συλλογικής αναγκαστικής εκτέλεσης κατά της επιχείρησης και το τοκοφόρο των κάθε είδους απαιτήσεων. Το ίδιο ισχύει και για τις εκκρεμείς διαδικασίες ατομικής ή συλλογικής αναγκαστικής εκτέλεσης. 5. ατά τη διάρκεια της προσωρινής διοίκησης ο Ο.Α.Ε. καταρτίζει μελέτη βιωσιμότητας για την επιχείρηση και διαπραγματεύεται με τους μετόχους και τους πιστωτές για την επίτευξη συμφωνίας σχετικά με την επιβίωση της επιχείρησης. Για την επίτευξη μιας τέτοιας συμφωνίας απαιτείται η έγγραφος σύμφωνη γνώμη α) των πιστωτών… β) των μετόχων ή εταίρων της επιχείρησης … και γ) του Ο.Α.Ε. Η συμφωνία έχει ισχύ από την έγκρισή της με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της υβερνήσεως. 6. ε τη δημοσίευση της υπουργικής απόφασης που εγκρίνει τη σχετική συμφωνία παύει η προσωρινή διοίκηση του Ο.Α.Ε. και αίρεται η τυχόν διαταχθείσα αναστολή ατομικών διώξεων ή τα επιβληθέντα μέτρα κατά την παρ. 4 του άρθρου αυτού… Η παραπάνω συμφωνία δεσμεύει όλους τους πιστωτές της επιχείρησης… 7. Εάν εντός ορισμένης προθεσμίας, κατά την κρίση του Ο.Α.Ε., δεν επιτευχθεί συμφωνία, ακολουθεί η κατά τις διατάξεις αυτού του νόμου διαδικασία εκκαθάρισης. 8. Κατά τη διάρκεια της προσωρινής διοίκησης ο Ο.Α.Ε. μπορεί με απόφασή του, που εγκρίνεται με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας και δημοσιεύεται στην ΕτΚ, κατά παρέκκλιση από τις ισχύουσες για την ανώνυμη εταιρεία διατάξεις, να αυξάνει το κεφάλαιο της εταιρείας. Η αύξηση του κεφαλαίου μπορεί να γίνει είτε μετρητοίς είτε με εισφορές σε είδος. Η καταβολή της εισφοράς επιτρέπεται να γίνει και με συμψηφισμό. άθε σχετική λεπτομέρεια με την αύξηση του κεφαλαίου καθορίζεται με την παραπάνω υπουργική απόφαση. Οι παλαιοί μέτοχοι διατηρούν το δικαίωμα προτιμήσεως που ασκείται μέσα σε προθεσμία και καθορίζεται με την υπουργική απόφαση…».
Το άρθρο 9 του ν. 1386/1983 ρύθμισε τα σχετικά με την ειδική εκκαθάριση των προβληματικών επιχειρήσεων, ορίζοντας στην παρ. 1 ότι «εφόσον δεν επιτευχθεί η κατά το άρθρο 8 συμφωνία ή δεν εκπληρωθούν οι όροι της, με αίτηση του Ο.Α.Ε. ή καθενός που έχει έννομο συμφέρον ζητείται από το Εφετείο … ο διορισμός εκκαθαριστή που προβαίνει σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου αυτού στην εκκαθάριση της περιουσίας της επιχείρησης…». Τέλος, στο άρθρο 10 του ν. 1386/1983 ορίσθηκαν τα εξής: «1. Η αύξηση του εταιρικού κεφαλαίου ή η κεφαλαιοποίηση των οφειλών της επιχείρησης προς τράπεζες ή πιστωτικούς οργανισμούς, ασφαλιστικούς οργανισμούς κύριας και επικουρικής ασφάλισης και των κάθε μορφής οφειλών της προς το Δημόσιο και τα νομικά πρόσωπα της παρ. 6 του άρθρου 1 του ν. 1256/1982 γίνεται με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας, που εκδίδεται ύστερα από πρόταση του Οργανισμού στις περιπτώσεις του άρθρου 8 παρ. 5 και γνώμη της Γνωμοδοτικής Επιτροπής στις περιπτώσεις του άρθρου 7 παρ. 2 και δημοσιεύεται στην ΕτΚ. 2. Με την απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας ορίζεται ο αριθμός και η τιμή των νέων μετοχών που πρέπει να εκδοθούν για την αναγκαστική αύξηση κεφαλαίου ή την κεφαλαιοποίηση των οφειλών, με βάση την καθαρή θέση της επιχείρησης, όπως αυτή προσδιορίζεται στην πρόταση του Οργανισμού. ε την ίδια απόφαση μπορεί να προβλέπεται η δυνατότητα διάθεσης των νέων μετοχών στους παλαιούς μετόχους, στους πιστωτές, στον Οργανισμό, στους εργαζόμενους στην επιχείρηση και σε συνεταιριστικούς φορείς, οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς και κάθε άλλη συναφής λεπτομέρεια. Με την ίδια απόφαση καθορίζεται η αναλογία και η μορφή της συμμετοχής των παραπάνω προσώπων, οργανισμών και φορέων στη διοίκηση των επιχειρήσεων. 3. Σε περίπτωση κεφαλαιοποίησης των απαιτήσεων των παραπάνω πιστωτών, με την απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας ορίζεται αν το σύνολο ή μέρος των μετοχών θα περιέλθει στους πιστωτές αυτούς ή στον Οργανισμό. Στην πρώτη περίπτωση οι απαιτήσεις αποσβέννυνται. Στη δεύτερη περίπτωση ο Οργανισμός εκδίδει και παραδίδει στους πιστωτές ομόλογο έναντι μέρους ή του συνόλου των απαιτήσεών τους… 4. κατά της υπουργικής απόφασης που επιβάλλει αναγκαστική αύξηση κεφαλαίου ή μετοχοποίηση των οφειλών οι παλαιοί μέτοχοι … και τα μέλη του απερχόμενου διοικητικού συμβουλίου έχουν δικαίωμα αίτησης ακυρώσεως για λόγους ακυρότητας της απόφασης και δικαίωμα προσφυγής για λόγους ουσίας, αναφερόμενους στον καθορισμό του αριθμού και της τιμής των νέων μετοχών και γενικά στην κεφαλαιοποίηση των οφειλών της εταιρίας. Η αίτηση ακυρώσεως και η προσφυγή ασκούνται με το ίδιο δικόγραφο … ενώπιον του Πενταμελούς Διοικητικού Εφετείου, το οποίο οφείλει να συζητήσει την υπόθεση κατά προτεραιότητα και να εκδώσει την απόφασή του σε ένα μήνα από την κατάθεσή της… Η απόφαση του δικαστηρίου είναι ανέκκλητη και υπόκειται μόνο στο ένδικο μέσο της αναίρεσης ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας…».
Το άρθρο 9 του ν. 1386/1983 ρύθμισε τα σχετικά με την ειδική εκκαθάριση των προβληματικών επιχειρήσεων, ορίζοντας στην παρ. 1 ότι «εφόσον δεν επιτευχθεί η κατά το άρθρο 8 συμφωνία ή δεν εκπληρωθούν οι όροι της, με αίτηση του Ο.Α.Ε. ή καθενός που έχει έννομο συμφέρον ζητείται από το Εφετείο … ο διορισμός εκκαθαριστή που προβαίνει σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου αυτού στην εκκαθάριση της περιουσίας της επιχείρησης…». Τέλος, στο άρθρο 10 του ν. 1386/1983 ορίσθηκαν τα εξής: «1. Η αύξηση του εταιρικού κεφαλαίου ή η κεφαλαιοποίηση των οφειλών της επιχείρησης προς τράπεζες ή πιστωτικούς οργανισμούς, ασφαλιστικούς οργανισμούς κύριας και επικουρικής ασφάλισης και των κάθε μορφής οφειλών της προς το Δημόσιο και τα νομικά πρόσωπα της παρ. 6 του άρθρου 1 του ν. 1256/1982 γίνεται με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας, που εκδίδεται ύστερα από πρόταση του Οργανισμού στις περιπτώσεις του άρθρου 8 παρ. 5 και γνώμη της Γνωμοδοτικής Επιτροπής στις περιπτώσεις του άρθρου 7 παρ. 2 και δημοσιεύεται στην ΕτΚ. 2. Με την απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας ορίζεται ο αριθμός και η τιμή των νέων μετοχών που πρέπει να εκδοθούν για την αναγκαστική αύξηση κεφαλαίου ή την κεφαλαιοποίηση των οφειλών, με βάση την καθαρή θέση της επιχείρησης, όπως αυτή προσδιορίζεται στην πρόταση του Οργανισμού. ε την ίδια απόφαση μπορεί να προβλέπεται η δυνατότητα διάθεσης των νέων μετοχών στους παλαιούς μετόχους, στους πιστωτές, στον Οργανισμό, στους εργαζόμενους στην επιχείρηση και σε συνεταιριστικούς φορείς, οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς και κάθε άλλη συναφής λεπτομέρεια. Με την ίδια απόφαση καθορίζεται η αναλογία και η μορφή της συμμετοχής των παραπάνω προσώπων, οργανισμών και φορέων στη διοίκηση των επιχειρήσεων. 3. Σε περίπτωση κεφαλαιοποίησης των απαιτήσεων των παραπάνω πιστωτών, με την απόφαση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας ορίζεται αν το σύνολο ή μέρος των μετοχών θα περιέλθει στους πιστωτές αυτούς ή στον Οργανισμό. Στην πρώτη περίπτωση οι απαιτήσεις αποσβέννυνται. Στη δεύτερη περίπτωση ο Οργανισμός εκδίδει και παραδίδει στους πιστωτές ομόλογο έναντι μέρους ή του συνόλου των απαιτήσεών τους… 4. κατά της υπουργικής απόφασης που επιβάλλει αναγκαστική αύξηση κεφαλαίου ή μετοχοποίηση των οφειλών οι παλαιοί μέτοχοι … και τα μέλη του απερχόμενου διοικητικού συμβουλίου έχουν δικαίωμα αίτησης ακυρώσεως για λόγους ακυρότητας της απόφασης και δικαίωμα προσφυγής για λόγους ουσίας, αναφερόμενους στον καθορισμό του αριθμού και της τιμής των νέων μετοχών και γενικά στην κεφαλαιοποίηση των οφειλών της εταιρίας. Η αίτηση ακυρώσεως και η προσφυγή ασκούνται με το ίδιο δικόγραφο … ενώπιον του Πενταμελούς Διοικητικού Εφετείου, το οποίο οφείλει να συζητήσει την υπόθεση κατά προτεραιότητα και να εκδώσει την απόφασή του σε ένα μήνα από την κατάθεσή της… Η απόφαση του δικαστηρίου είναι ανέκκλητη και υπόκειται μόνο στο ένδικο μέσο της αναίρεσης ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας…».
