"Οικονομία και εγκληματικότητα: η επικαιρότητα μιας παραδοσιακής εγκληματολογικής συζήτησης" [της Κ.Δ.Σπινέλλη,Ομοτ. Καθηγήτριας Εγκληματολογίας-Σωφρονιστικής]

«Τα 6 εκατομμύρια άνεργοι αποτελούν κοινωνικό δυναμίτη (J.F. Kennedy)». Αυτό ήταν ένα από τα θέματα για διερεύνηση και τεκμηριωμένο σχολιασμό που είχε δοθεί από τον αμερικανό κοινωνιολόγο/εγκληματολόγο  καθηγητή James Short την εποχή των μεταπτυχιακών μου σπουδών στις ΗΠΑ. Αρχικά ξαφνιάστηκα, Στη συνέχεια ήρθαν οι αναγκαίες διασυνδέσεις. 

 

Μια σειρά από ερωτήματα σχετικά με τις επιπτώσεις, σε ατομικό ή κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, της ανεργίας, της φτώχειας, των  διακυμάνσεων  των οικονομικών κύκλων και άρα και των  οικονομικών κρίσεων είχαν ήδη τεθεί από το τέλος του 19ου αιώνα (Βλ. π.χ. τη μελέτη της Dorothy S. Thomas Social Aspects of Business Cycle London: Routledge, 1925 που αναφέρεται στην ισχνή συσχέτιση μεταξύ σοβαρής εγκληματικότητας και ευμάρειας στην Αγγλία και Ουαλία το 1857-1913).

 

Λίγα χρόνια αργότερα ο Georg Rusche από το Ινστιτούτο Κοινωνικής Ερευνας της Φραγκφούρτης δημοσίευσε (1933) το πολύκροτο άρθρο του «Αγορά εργασίας και ποινικές κυρώσεις. Σκέψεις πάνω στην κοινωνιολογία της ποινικής δικαιοσύνης». Υπεραπλουστευμένα  ο Rusche προωθούσε τη σκέψη ότι η υπερπροσφορά εργατικού δυναμικού οδηγεί στην αύξηση των ποινών κατά της ελευθερίας. (Π.χ, φυλακίσεις για επαιτεία ή αλητεία). Το άρθρο αυτό, αργότερα (1939) εμπλουτίστηκε από τον επίσης  γερμανό κοινωνιολόγο Kirchheimer που είχε στο μεταξύ μεταναστεύσει στο Πανεπιστήμιο Columbia και αποτέλεσε το γνωστό στους εγκληματολόγους έργο: « Τιμωρία και Κοινωνική Δομή». Εκεί καταγράφεται  η υπόθεση εργασίας ότι οι δείκτες εγκλεισμού στις φυλακές αυξάνονται με την ανεργία. (Από τους R&K έχουν, σε πολλά σημεία, διαφοροποιηθεί οι Garland και Melossi).

 

Το πρόβλημα της συσχέτισης ανεργίας και δείκτη θνησιμότητας (SMR) με εκλεπτισμένες στατιστικές τεχνικές μελετήθηκε πρόσφατα από τον καθηγητή της Οικονομίας της Υγείας στην Οξφόρδη  David Stuckler στο άρθρο του «Επιδράσεις στη δημόσια υγεία από την οικονομική κρίση και εναλλακτικές απαντήσεις στην Ευρωπαϊκή ¨Ένωση : μια εμπειρική μελέτη». (The Lancet, , 2009, τόμος 374, τεύχος 9686, σελ. 315-323). Πρόκειται για μια έρευνα σε 36 κράτη της Ευρώπης για τα έτη 1970-2007. Εκεί, μεταξύ άλλων, υπολογίζει ότι η αύξηση της ανεργίας κατά 1% συνδέεται με  αύξηση του δείκτη  θανάτων από αυτοκτονίες κατά 0,79%  και κατά 0,65% από ανθρωποκτονίες. Παρατήρησε όμως μείωση του δείκτη  θανάτων από τροχαία ατυχήματα. Η αύξηση πάνω από 3% της ανεργίας έχει μεγαλύτερη επίδραση στους θανάτους από αυτοκτονίες και από κατάχρηση οινοπνεύματος. Επίσης συνεπάγεται αύξηση των πρόωρων θανάτων από εκ προθέσεως τελούμενες  πράξεις βίας. (Ως οικονομολόγος της υγείας δεν ασχολήθηκε με την ολισθηρή περιοχή των εγκληματολογικών στατιστικών που αναφέρονται στις κλοπές και τις ληστείες!). Εκτιμά, τέλος, ότι κάθε 10 $ ανά  άτομο τα οποία δαπανώνται για προγράμματα που ενισχύουν την αγορά εργασίας συνεπάγεται ανάλογη μείωση της δυσμενούς επίδρασης  της ανεργίας στις αυτοκτονίες. Και ο Stuckler καταλήγει με την αισιόδοξη και αυτονόητη διαπίστωση ότι η ένταξη του εργατικού δυναμικού στην αγορά εργασίας αμβλύνει μερικές από τις επιπτώσεις της οικονομικής δυσπραγίας.

 

Ο θεμελιωτής της Εγκληματολογίας στην Ελλάδα Κ. Γ. Γαρδίκας αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο, πάνω από 50 σελίδες στην επίδραση των οικονομικών όρων στα διάφορα είδη εγκλημάτων. Αντλώντας στοιχεία από έρευνες ευρωπαίων και αμερικανών εγκληματολόγων των προηγούμενων αιώνων επικεντρώνεται σε παράγοντες  όπως είναι οι τιμές του σίτου, οι μειώσεις των μισθών και ημερομισθίων και το καπιταλιστικό σύστημα  που αυξάνει τις ανάγκες των πολιτών κατά τις εποχές της ευημερίας, ενώ η αδυναμία ικανοποίησής τους  σε περιόδους οικονομικής κρίσης  κινητοποιεί τους πολίτες να διαπράξουν εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας  και περιουσίας,  Μεταξύ των θεμάτων που θέτει στις σελίδες αυτές είναι: (α) η αμφισβήτηση της εγκυρότητας των εγκληματολογικών στατιστικών και (β) η συμμετοχή στο έγκλημα των «πενεστέρων κοινωνικών τάξεων» που είναι, κατά την άποψή του,  «πλειότερον εγκληματικαί» . Και τα δύο θέματα, βρίσκονται στον πυρήνα της Εγκληματολογίας ακόμη και σήμερα. Ιδιαίτερα μάλιστα το τελευταίο δίχασε όχι μόνο τους εγκληματολόγους αλλά και την ίδια την εγκληματολογία που, υπεραπλουστεύοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι χώρισε την Εγκληματολογία  σε παραδοσιακή από τη μια μεριά και σε κριτική, ριζοσπαστική ή νεοπαγή Εγκληματολογία από την άλλη. Η αύξηση των εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας αποτελεί ακόμη ένα άλυτο αίνιγμα δεδομένου ότι στοιχεία του ΟΗΕ  μαρτυρούν ότι τόσο σε κράτη που ευημερούν και έχουν υψηλό κατά κεφαλή εισόδημα σημειώνονται υψηλά επίπεδα κλοπών και ληστειών (π.χ. Σουηδία) όσο και σε κράτη με χαμηλό κατά κεφαλή εισόδημα. Δικαστής του  Ακυρωτικού Δικαστηρίου της Σουηδίας σε συνάντηση του Συμβουλίου της Ευρώπης μας διηγείτο ότι σχεδόν όλοι οι Σουηδοί έχουν μια εξοχική κατοικία. Έτσι, πάντα το ένα σπίτι μένει ακατοίκητο και στοχοποιείται από τους εγκληματίες!

 

Η παράλληλη  αύξηση των κλοπών και ληστειών αφενός και της ανεργίας αφετέρου πυροδοτούν και στη σύγχρονη Ελλάδα δημοσιογραφικές ή και επιστημονικές συζητήσεις. Ορισμένοι βλέπουν μια γραμμική ( απλοϊκή;)  σχέση αιτίου και αιτιατού: η αύξηση της ανεργίας  αυξάνει τις στρατιές των πτωχών που καταφεύγουν για να επιβιώσουν σε κλοπές και ληστείες. Άλλοι διαβλέπουν ότι η οικονομική κρίση επιφέρει  μείωση της αστυνομικής δύναμης και άρα αύξηση της εγκληματικότητας, λόγω μείωσης του αστυνομικού ελέγχου ελέγχου. Ενώ άλλοι διακρίνουν μια φλυαρία ή αύξηση της  ρητορίας για αύξηση της εγκληματικότητας  κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, έτσι ώστε να επιτείνεται η ανασφάλεια των πολιτών και να αυξάνεται η ποινική καταστολή χωρίς να δυσανασχετούν οι πολίτες.