Τα πρόσωπα που ονομάζει το άρθρο 57 παρ. 1 εδ. β’ ΑΚ ασκούν δικό τους δικαίωμα (jure proprio) όταν ζητούν την άρση της προσβολής της μνήμης του νεκρού, προστατευτέο δε έννομο αγαθό με το άρθρο αυτό είναι η προσωπικότητα των επιζώντων. Συνέπεια αυτού είναι ότι το δικαίωμα των ως άνω προσώπων κρίνεται όχι επί τη βάσει των αρχών του κληρονομικού δικαίου, αλλά ως αυτοτελές που αποκτάται ανεξαρτήτως του αν γίνουν κληρονόμοι του θανόντος. Έτσι, προστατευόμενο έννομο αγαθό δεν είναι η “μεταθανάτια” προστασία της προσωπικότητας του νεκρού, αλλά η ίδια προσωπικότητα των ως άνω προσώπων, στο μέτρο που η προσβολή της μνήμης του νεκρού προσέβαλε, λόγω του στενού συνδέσμου μεταξύ τους (συνήθως οικογενειακού) το αίσθημα σεβασμού τους προς την μνήμη του νεκρού, που αποτελεί και αυτό έκφανση της προσωπικότητάς τους.
ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ
Αριθμός απόφασης 4082/2025
ΤΟ ΜΟΝΟΜΕΛΕΣ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΑΠΟΤΕΛΟΎΜΕΝΟ από τη Δικαστή Βασιλική Γεωργούση, Πρόεδρο Πρωτοδικών, την οποία όρισε ο Πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διοίκησης και χωρίς τη σύμπραξη Γραμματέα.
.....
ΑΦΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣΕ ΤΗ ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
I. Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1 παρ. 1, 2 παρ. 1, 4 παρ. 1, 3 και 12 παρ. 2 του ν. 2121/1993 "περί πνευματικής ιδιοκτησίας, συγγενικών δικαιωμάτων και πολιτιστικών θεμάτων" προκύπτει ότι, οι πνευματικοί δημιουργοί με τη δημιουργία του έργου αποκτούν σ' αυτό πνευματική ιδιοκτησία που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, αφενός το δικαίωμα εκμετάλλευσης αυτού (περιουσιακό δικαίωμα) και αφετέρου το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού (ηθικό δικαίωμα) προς το έργο, όπως το τελευταίο (έργο) προσδιορίζεται λεπτομερώς στη διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 του παραπάνω νόμου. Ειδικότερα ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή και ιδίως τα γραπτά ή προφορικά κείμενα (ΑΠ 455/2023, ΑΠ 484/2020, ΑΠ 1420/2019, ΑΠ 509/2015). Κατά το άρθρο 6 παρ. 1 του ν. 2121/1993 "Ό δημιουργός ενός έργου είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του έργου". Η θεμελιώδης στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας αρχή του δημιουργού συνδέεται άμεσα και αποκλειστικά με τη δημιουργική πράξη, η οποία αποτελεί πράξη υλική, εξωτερική ή πραγματική. Έννομη συνέπεια αυτής είναι η πρωτογενής κτήση της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ειδικότερα, το περιουσιακό δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας, που έχει οικονομική αξία και είναι δεκτικό εκμετάλλευσης, εξασφαλίζει στο δημιουργό τη δυνατότητα να εκμεταλλευθεί το έργο ταυ, αποκομίζοντας από αυτό οικονομικά ωφελήματα. Περαιτέρω, όπως προκύπτει από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 12 και 19 του ως άνω νόμου, το περιουσιακό δικαίωμα μπορεί να μεταβιβασθεί μεταξύ ζώντων ή αιτία θανάτου, ενώ το ηθικό δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο μεταξύ ζώντων (ΑΠ 1420/2019, ΑΠ 415/2018, ΑΠ 509/2015) και μόνο μετά το θάνατο του δημιουργού περιέρχεται στους κληρονόμους του (άρθρα 4 παρ. 3 και 12 του ν. 2121/1993). Περαιτέρω κατά το άρθρο 65 του Ν. 2121/1993 σε κάθε περίπτωση προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας ο δημιουργός μπορεί να αξιώσει την αναγνώριση του δικαιώματος του, την άρση της προσβολής και της παράλειψης της στο μέλλον, ενώ σε περίπτωση που κάποιος έχει αποκτήσει το περιουσιακό δικαίωμα δευτερογενώς, ως δικαιούχος, σε περίπτωση προσβολής, μπορεί να ασκήσει όσες από τις εξουσίες έχουν μεταβιβασθεί σ’ αυτόν (ΜονΠρωτΑθ 3337/2011).
ΙΙ. Από τον συνδυασμό των άρθρων 57 και 59 ΑΚ προκύπτει ότι όποιος προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητά του, νοούμενη ως το προστατευόμενο από το Σύνταγμα (άρθρο 2 παρ. 1) σύνολο των αξιών που απαρτίζουν την ουσία του ανθρώπου, έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Σε περίπτωση δε που η παράνομη προσβολή της προσωπικότητας υπήρξε και υπαίτιας το δικαστήριο μπορεί επιπλέον να καταδικάσει τον προσβολέα να ικανοποιήσει την ηθική βλάβη, που τυχόν έχει επέλθει, ιδίως με πληρωμή χρηματικού ποσού. Προσβολή της προσωπικότητας δημιουργείται με οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψη τρίτου, με την οποία διαταράσσεται η κατάσταση που υπάρχει σε μία ή περισσότερες εκδηλώσεις της σωματικής, ψυχικής, πνευματικής και κοινωνικής ατομικότητας του βλαπτόμενου κατά τη στιγμή της προσβολής. Η προσβολή είναι παράνομη όταν η επέμβαση στην προσωπικότητα του άλλου δεν είναι επιτροπή από το δίκαιο ή γίνεται σε ενάσκηση δικαιώματος το οποίο όμως είναι από άποψη έννομης τάξης μικρότερης σπουδαιότητας, είτε ασκείται καταχρηστικά. Ενόψει της σύγκρουσης των προστατευόμενων αγαθών προς τα προστατευόμενα αγαθά της προσωπικότητας των άλλων ή προς το συμφέρον της ολότητας, θα πρέπει να αξιολογούνται και να σταθμίζονται στη συγκεκριμένη περίπτωση τα συγκρινόμενα έννομα αγαθά και συμφέροντα για την διακρίβωση της ύπαρξης προσβολής του δικαιώματος επί της προσωπικότητας και ο παράνομος χαρακτήρας της. Τα έννομα αγαθά που περικλείονται στο δικαίωμα της προσωπικότητας (η τιμή, η ιδιωτική ζωή, η εικόνα, η σφαίρα του απορρήτου κλπ.) δεν αποτελούν αυτοτελή δικαιώματα, αλλά επιμέρους εκδηλώσεις, εκφάνσεις ή πλευρές του ενιαίου δικαιώματος επί της ιδίας προσωπικότητας έτσι ώστε η προσβολή οποιοσδήποτε έκφανσης της προσωπικότητας να σημαίνει και προσβολή της συνολικής έννοιας προσωπικότητα. Περαιτέρω, σύμφωνα με το δεύτερο εδάφιο της διάταξης του άρθρου 57 ΑΚ, η προσβολή αναφέρεται στην προσωπικότητα προσώπου που έχει πεθάνει, το δικαίωμα αυτό έχουν ο σύζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες οι αδελφοί και οι κληρονόμοι ταυ από διαθήκη». Αντικείμενο της προστασίας του παραπάνω άρθρου είναι το δικαίωμα της προσωπικότητας η οποία αρχίζει με τη γέννηση του ανθρώπου και τερματίζεται με το θάνατό του (άρθρο 35 ΑΚ). Παρά δε το ότι στην παραπάνω διάταξη του δευτέρου εδαφίου χρησιμοποιείται αδόκιμα η έκφραση «προσβολή στην προσωπικότητα προσώπου που έχει πεθάνει», κατά την κρατούσα στην ελληνική νομική φιλολογία άποψη και ορθή ερμηνεία της διάταξης αυτής πρόκειται για προσβολή της μνήμης θανόντος. Τα πρόσωπα που ονομάζει το άρθρο 57 παρ.1 εδ. β' ΑΚ ασκούν δικό τους δικαίωμα (jure proprio) όταν ζητούν την άρση της προσβολής της μνήμης του νεκρού, προστατευτέο δε έννομο αγαθό με το άρθρο αυτό είναι η προσωπικότητα των επιζώντων, οι οποίοι εμμέσως με την προσβολή της μνήμης του θανόντος προσβάλλονται ατομικώς είτε στη δική τους τιμή, είτε στο συναίσθημα της στοργής και το καθήκον ευλάβειας προς τον αποθανόντα. Συνέπεια αυτού είναι άτι το δικαίωμα των ως άνω προσώπων κρίνεται όχι επί τη βάσει των αρχών του κληρονομικού δικαίου, αλλά ως αυτοτελές που αποκτάται ανεξαρτήτως του αν γίνουν κληρονόμοι του θανόντος. Προσβολή της μνήμης του νεκρού, ως συνέχεια της εν ζωή προσωπικότητας του ατόμου, μπορεί να συντελεστεί, υπό την προεκτεθείσα έννοια, με κάθε τρόπο, κατά τον οποίο είναι δυνατή προσβολή και επί ζώντος ατόμου, όπως με αντίστοιχη προσβολή της τιμής της εικόνας του απορρήτου και της αναπαράστασης εν γένει της ζωής του αποθανόντος με εξαίρεση τις προσβολές της προσωπικότητας οι οποίες προϋποθέτουν άτομο το οποίο ζει. Έτσι, προστατευόμενο έννομο αγαθό δεν είναι η «μεταθανάτια» προστασία της προσωπικότητας του νεκρού, αλλά η ίδια προσωπικότητα των ως άνω προσώπων, στο μέτρο που η προσβολή της μνήμης του νεκρού προσέβαλε, λόγω του στενού συνδέσμου μεταξύ τους (συνήθως οικογενειακού) το αίσθημα σεβασμού τους προς την μνήμη του νεκρού, που αποτελεί και αστό έκφανση της προσωπικότητάς τους (βλ. ΑΠ 1293/2017 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΑΘ 1156/2024 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Με την υπό κρίση αίτηση οι αιτούσες εκθέτουν ότι τυγχάνουν εγγονές του ... ο οποίος υπήρξε στρατηγός κατά τον ελληνοιταλικό πόλεμο και είχε διατελέσει και Υπουργός…. Ότι ο ανωτέρω συνέγραψε και εξέδωσε με αυτοέκδοση το 1967 ένα δίτομο έργο με τον τίτλο ... έργο με τον τίτλο ... Η βιογραφία μου ως στρατιωτικού …. χωρίς χρονολογία», τα εν λόγω δε βιβλία έως πρόσφατα ήταν εξαντλημένα και δεν κυκλοφορούσαν στην αγορά και μπορούσαν μόνο να ανευρεθούν σε παλαιοβιβλιοπωλεία. Ότι η τρίτη εξ αστών είναι κληρονόμος των πνευματικών δικαιωμάτων των παραπάνω έργων. Ότι ο πρώτος καθ’ ου, στο πλαίσιο των εκδόσεων ... των οποίων είναι κύριος και υπεύθυνος, εξέδωσε σε ένα τόμο τα τρία ανωτέρω έργα του … τον οποίο και διανέμει στα βιβλιοπωλεία και διαφημίζει στην ιστοσελίδα του με domain name … χωρίς τη συναίνεση της τρίτης εξ αυτών, καθόσον αυτή δεν του έχει παραχωρήσει οποιαδήποτε σχετική άδεια εκμετάλλευσης, ούτε έχει καταρτισθεί μεταξύ τους σύμβαση έντυπης έκδοσης. Ότι δεύτερη καθ' ης έχει αναρτήσει προβολή του βιβλίου στην ιστοσελίδα της με domain name «www. ….gr» και το διαθέτει στα καταστήματά της επί της οδού ...
Ακολούθως, οι αιτούσες επικαλούμενες τη διάταξη του άρθρου 57 εδ. β' ΑΚ, ιστορούν ότι ο πρώτος καθ' ου έχει περιλάβει μεταξύ των εκδόσεων του βιβλία των ιδίων ή βιογραφίες των πρωταίτιων της δικτατορίας 1967-1974, όπως του Γεωργίου Παπαδόπουλου, του Στυλιανού Παττακού, του Νικόλαου Μακαρέζου και άλλων. Ότι η ανάρτηση του βιβλίου του παππού τους εν μέσω αναρτήσεων βιβλίων των πρωταγωνιστών της δικτατορίας δημιουργεί στο αναγνωστικό κοινό την εντύπωση άτι και ο παππούς τους ήταν χουντικός και για τούτο εκδίδεται το βιβλίο του από έναν εκδοτικό οίκο, που εκδίδει και διανέμει και βιβλία χουντικών. Ότι η συμπερίληψη του βιβλίου του δημοκρατικού αξιωματικού παππού τους στις εκδόσεις ενός εκδοτικού οίκου, που εκδίδει και βιβλία χουντικών, συνιστά βαριά παράνομη προσβολή της προσωπικότητας του παππού τους και, εφόσον εκείνος δεν ζει, τις αξιώσεις για την άρση της προσβολής, την παράλειψή της στο μέλλον και την καταβολή αποζημίωσης δικαιούνται να ασκήσουν οι ίδιες ως κατιούσες του, η δε τρίτη και ως μοναδική εξ αδιαθέτου κληρονόμος του, βάσει του άρθρου 57 § 1 εδ. β1 ΑΚ Με βάση το ως άνω ιστορικό οι απούσες ζητούν 1) ν' αναγνωρισθεί ότι ο πρώτος καθ'ου παρανόμως αναπαρήγαγε και διένειμε το επίμαχο βιβλίο, 2) να υποχρεωθεί ο πρώτος καθ'ου να παύσει την αναπαραγωγή αντιτύπων του βιβλίου, ν' αποσύρει τα διανεμηθέντα αντίτυπα του βιβλίου από οποιοδήποτε σημείο πώλησης και να παύσει τη διανομή τους, ν' αφαιρέσει την ανάρτηση του βιβλίου από την ιστοσελίδα «www. ….gr» και να καταστρέψει τα αναπαραχθέντα αντίτυπα, 3) να υποχρεωθεί η δεύτερη καθ'ης ν' αποσύρει τα αντίτυπα του βιβλίου, που διαθέτει στα καταστήματα της και αφαιρεθεί η ανάρτηση του βιβλίου από την ιστοσελίδα της με domain name «www. ….gr» και 4) να απειληθεί σε βάρος του πρώτου καθ' ου χρηματική ποινή πεντακοσίων (500) ευρώ για κάθε ημέρα μη συμμόρφωσής του ως προς την αφαίρεση της ανάρτησης του βιβλίου από την ιστοσελίδα του και την απόσυρση όλων των αντιτύπων του βιβλίου από οποιοδήποτε σημείο πώλησης. Τέλος, οι αιτούσες ζητούν να κηρυχθεί η παρούσα απόφαση προσωρινός εκτελεστή και να καταδικασθούν οι αντίδικοι της στα δικαστικά της έξοδα. Με το περιεχόμενο απτό και αιτήματα η υπό κρίση αίτηση εισάγεται παραδεκτός εισάγεται προς συζήτηση ενώπιον του παρόντος Δικαστηρίου, το οποίο είναι καθ' ύλην και κατά τόπον αρμόδιο για την εκδίκασή της κατά την προκειμένη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (αρ. 682 επ., 22 ΚΠολΔ). Ως προς την πρώτη και τη δεύτερη των αιτουσών, οι οποίες ζητούν τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων, επικαλούμενες αποκλειστικά την προσβολή της προσωπικότητας του αποθανόντος παππού τους ….. και κατά κυριολεξία την προσβολή της μνήμης αυτού κατ' άρθρο 57 εδ. β' ΑΚ, η αίτηση κρίνεται απορριπτέα ως απαράδεκτη λόγω της αοριστίας της. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα διαλαμβανόμενα στην υπό στοιχείο ΙΙ νομική σκέψη, προστατευόμενο έννομο αγαθό κατ' άρθρο 57 εδ. β' ΑΚ είναι η προσωπικότητα των επιζώντων, οι οποίοι εμμέσως με την προσβολή της μνήμης του θανόντος προσβάλλονται ατομικός, είτε στη δική τους τιμή, είτε στο συναίσθημα της στοργής και το καθήκον ευλάβειας προς τον αποθανόντα. Εν προκειμένω οι παραπάνω αιτούσες περιορίζονται ν' αναφέρουν ότι, εφόσον ο παππούς τους έχει αποβιώσει δικαιούνται ν’ ασκήσουν τις σχετικές εκ της προσβολής της προσωπικότητας αυτού αξιώσεις, επιδιώκοντας δηλαδή τη «μεταθανάτια» προστασία της προσωπικότητας του νεκρού και ουδέν πραγματικό περιστατικό επικαλούνται περί της προσβολής του προστατευόμενου αγαθού, ήτοι της δικής τους προσωπικότητας που επέφερε ως αντίκτυπο η προσβολή της μνήμης του παππού τους.
