"Οι άδειες των κρατουμένων μετά τον Ν 4670/2020" [Κώστας Κοσμάτος, Επικουρος Καθηγητής Νομικής ΔΠΘ]

 

Ι. Με τον πρόσφατο Ν 4670/2020 «Ρυθμίσεις σωφρονιστικής νομοθεσίας, διατάξεις για το Ταμείο Προνοίας Απασχολουμένων στα Σώματα Ασφαλείας και λοιπές διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη» (ΦΕΚ Α’ 247/11-12-2020) τροποποιήθηκε, μεταξύ άλλων, αισθητά το θεσμικό πλαίσιο που αφορά τη χορήγηση αδειών των κρατουμένων. Ειδικότερα:

Α. Το άρθρο 55 παρ. 1 ΣωφρΚ (Ν 2776/1999) προέβλεπε ότι η χορήγηση τακτικής άδειας σε κρατούμενο απαιτούσε την πραγματική έκτιση (χωρίς ευεργετικό υπολογισμό ημερών ποινής) του 1/5 της ποινής του, ενώ σε περίπτωση έκτισης ποινής ισόβιας κάθειρξης, η κράτηση πρέπει να είχε διαρκέσει τουλάχιστον οκτώ έτη.

Με το άρθρο 1 παρ. 4 Ν 4670/2020 τροποποιήθηκε η εν λόγω διάταξη και διαφοροποιούνται τα παραπάνω χρονικά όρια, ως εξής: 

α) για ποινές φυλάκισης μέχρι πέντε (5) έτη, θα πρέπει να έχει εκτιθεί πραγματικά το ένα δέκατο (1/10) της ποινής, 

β) για στερητικές της ελευθερίας ποινές (κάθειρξης ή και φυλάκισης) μέχρι δέκα (10) έτη, θα πρέπει να έχει εκτιθεί πραγματικά το ένα πέμπτο (1/5) της ποινής,

γ) για ποινές κάθειρξης άνω των δέκα (10) ετών,  θα πρέπει να έχουν εκτιθεί πραγματικά τα δύο πέμπτα (3/10) της ποινής, 

δ) για ποινές ισόβιας κάθειρξης,  θα πρέπει να έχουν εκτιθεί πραγματικά τουλάχιστον δέκα (10) έτη. 

Β. Το άρθρο 55 παρ. 2 ΣωφρΚ προέβλεπε επίσης ως τυπική προϋπόθεση για τη χορήγηση τακτικής άδειας να μην εκκρεμεί κατά του καταδίκου ποινική διαδικασία για αξιόποινη πράξη σε βαθμό κακουργήματος ή διαδικασία εκτέλεσης ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης ή έκδοσης σε τρίτη χώρα. 

Στην προϋπόθεση αυτή, με το άρθρο 1 παρ. 4 του Ν 4670/2020, προστίθεται επίσης να μην εκκρεμεί κατά του καταδίκου ποινική διαδικασία για αξιόποινη πράξη και σε βαθμό πλημμελήματος που ενέχει πράξεις βίας ή απειλής βίας κατά προσώπων και πραγμάτων.

Γ. Ως προς τη διάρκεια κάθε τακτικής άδειας, το άρθρο 56 παρ. 1 ΣωφρΚ προέβλεπε ότι αυτή ορίζεται από μία (1) έως έξι (6) ημέρες, ενώ αν ο κατάδικος έχει ήδη εκτίσει με οποιονδήποτε τρόπο τα δύο πέμπτα (2/5) της ποινής του και σε περίπτωση ποινής ισόβιας κάθειρξης δώδεκα έτη, η διάρκεια της άδειας μπορεί να αυξάνεται έως τις εννέα (9) ημέρες. Πάντως η συνολική διάρκεια των αδειών ενός καταδίκου δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τις σαράντα πέντε ημέρες το έτος (άρθρο 56 παρ. 1 ΣωφρΚ).

Με το άρθρο 1 παρ. 5 του Ν 4670/202 μειώνεται το ανώτατο όριο κάθε άδειας στις πέντε ημέρες, και η αύξηση σε έξι ημέρες πραγματοποιείται μόνο εάν ο κατάδικος έχει ήδη εκτίσει με οποιονδήποτε τρόπο τα τρία πέμπτα (3/5) της ποινής του και σε περίπτωση ποινής ισόβιας κάθειρξης τα δεκατέσσερα (14) έτη.

ΙΙ. Γίνεται δεκτό ότι ο -απόλυτα επιτυχημένος στην χώρα μας- θεσμός των αδειών των κρατουμένων αποτελεί έναν από  τους βασικούς μηχανισμούς ομαλής κοινωνικής επανένταξής τους και στοχεύει πρωταρχικά στη μη αποκοπή του κρατούμενου από το  οικογενειακό, επαγγελματικό, κοινωνικό του περιβάλλον, και συνεπώς υπό το πρίσμα αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζεται. Σε σχέση με τους παραπάνω στόχους μπορούμε να παρατηρήσουμε για το νέο νομοθέτημα τα εξής: 

Α. Είναι εμφανές ότι οι τροποποιήσεις του Ν 4670/2020 αυστηροποιούν αισθητά το πλαίσιο χορήγησης τακτικής άδειας: αύξηση του πραγματικού χρόνου κράτησης, πρόσθετη προϋπόθεση, μείωση του χρόνου κάθε άδειας. Ωστόσο, η κατεύθυνση αυτή υποτιμά τον στόχο του θεσμού των αδειών ως θεμελιακού στοιχείου για την ουσιαστική επικοινωνία του κρατουμένου με το κοινωνικό του περιβάλλον, η οποία αποτελεί συστατικό όρο της σωφρονιστικής νομοθεσίας που αποτυπώνεται σε όλα τα διεθνή κείμενα (πρβλ. τους  Ευρωπαϊκούς Σωφρονιστικούς Κανόνες- Σύσταση Νο R (87) 3 του Συμβουλίου της Ευρώπης, οι οποίοι τονίζουν την διατήρηση των δεσμών του κρατουμένου με το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον).

Β. Στο πλαίσιο αυτού του σύντομου κειμένου είναι χρήσιμο να εστιάσουμε στα πρακτικά ζητήματα που προκύπτουν από τις νέες ρυθμίσεις του Ν 4670/2020, οι οποίες ουσιαστικά αφαιρούν τη δυνατότητα χορήγησης τακτικής άδειας στις περιπτώσεις των κρατουμένων που εκτίουν ήδη ποινές κάθειρξης άνω των δέκα ετών και αποτελούν σήμερα την πλειοψηφία των κρατουμένων στα καταστήματα κράτησης της χώρας. Ειδικότερα:

α) Για όσους κρατούνται με ποινή κάθειρξης άνω των 10 ετών, για πράξεις που τέλεσαν πριν την θέσπιση του νέου ΠΚ (1-7-2019), απαιτείται ως προϋπόθεση για τη θεμελίωση της υφ’ όρον απόλυσής τους να έχουν εκτίσει πραγματικά το 1/3 της ποινής τους, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 105 παρ. 6 του προϊσχύσαντος  Ποινικού Κώδικα (ο οποίος ως ευμενέστερος εφαρμόζεται εν προκειμένω, δυνάμει του άρθρου 2 παρ. 1 ΠΚ).

β) Οι νέες διατάξεις του Ν 4670/2020 για τη χορήγηση τωναδειών είναι άμεσα εφαρμοστέες, σε περίπτωση που θεω-ρηθεί (ΓνωμοδΕισΑΠ 5/2001) ότι άπτονται αμιγώς του σωφρονιστικού δικαίου και κατά συνέπεια γι’ αυτές δεν μπο-ρεί να συντρέχει η απαγόρευση αναδρομικής εφαρμογήςτου δυσμενέστερου για τον κρατούμενο νόμου. 

γ) Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι προϋποθέσεις για χορήγηση τακτικής άδειας σε κρατουμένους που έχουν καταδικαστεί για πράξη που τελέστηκε πριν την 1-7-2019 σε ποινές κάθειρξης άνω των δέκα (10) ετών (για τους οποίους απαιτείται δηλαδή η πραγματική έκτιση των 3/10):

1. βρίσκονται χρονικά στο ίδιο περίπου όριο με την προβλεπόμενη προϋπόθεση για την υφ’ όρον απόλυση, καθώς γι’ αυτήν απαιτείται η πραγματική έκτιση του 1/3 της ποινής,
2. Η προβλεπόμενη διάταξη για την κατ’ οίκον έκτιση της ποινής με ηλεκτρονική επιτήρηση του άρθρου 110 Α του Ποινικού Κώδικα,  απαιτεί ως προϋπόθεση την έκτιση με οποιονδήποτε τρόπο των 2/5 της ποινής (θεωρητικά αρκεί η πραγματική έκτιση του 1/5 της ποινής και αντίστοιχος ευεργετικός υπολογισμός εργασίας), χρόνος ο οποίος είναι λιγότερος από αυτόν ο οποίος απαιτείται να έχει εκτιθεί για τη χορήγηση τακτικής άδειας.

Είναι εμφανές, ότι, με τις νέες προβλέψεις, οι «παλαιοί» κρατούμενοι θα συμπληρώσουν τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση τακτικής άδειας μετά την αποφυλάκισή τους! Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται, ασφαλώς, και όσοι λάμβαναν ήδη τακτική άδεια έως την 11-12-2020 και πλέον δεν θα πληρούν τις νέες τυπικές (χρονικές) προϋποθέσεις.

Γ. Όπως προαναφέρθηκε, η συνολική διάρκεια των τακτικών αδειών δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 45 ημέρες ανά έτος. Παράλληλα, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 56 παρ.  2 του Σωφρονιστικού Κώδικα προβλέπεται ότι «Μεταξύ δύο αδειών μεσολαβούν τουλάχιστον δύο μήνες από την έναρξη της προηγούμενης άδειας». Τούτο πρακτικά σημαίνει ότι ο συνολικός αριθμός τακτικών αδειών που μπορεί να λάβει ένας κρατούμενος είναι πέντε κατά έτος. Στη βάση αυτή, η διάταξη του άρθρου 56 παρ. 1 ΣωφρΚ προέβλεπε ανώτατο όριο και τις 9 ημέρες άδειας (εφόσον συνέτρεχαν οι ειδικότερες προϋποθέσεις: είχαν ήδη εκτιθεί με οποιονδήποτε τρόπο τα 2/5 της ποινής και σε περίπτωση ποινής ισόβιας κάθειρξης 12 έτη), προκειμένου να είναι εφικτό ο κρατούμενος να λάβει ανά έτος κατ’ ανώτατο όριο 45 ημέρες τακτικής άδειας.

Ωστόσο, η μείωση του ανωτάτου χρόνου χορήγησης τακτικής άδειας με το Ν 4670/2020 από τις 6 στις 5 ημέρες και από τις 9 στις 6 (στις περιπτώσεις έκτισης των 2/5 της ποινής) σηματοδοτεί την πλήρη πρακτική αδυναμία για υλοποίηση της πρόβλεψης για το σύνολο των 45 ημερών άδειας κατά έτος. Ο μέγιστος συνολικός χρόνος αδειών κατά έτος, σύμφωνα με την ήδη ισχύουσα ρύθμιση, δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 25 ή τις 30 ημέρες. 

ΙΙΙ. Η νομοθετική θέση που επιλέχθηκε είναι ασφαλώς προβληματική και αντιφατική, καθώς με τον τρόπο αυτό ο νομοθέτης θεωρεί ότι η ίδια προϋπόθεση (ως προς τον χρόνο πραγματικής έκτισης) μπορεί να αρκεί τόσο για το μείζον (τις μορφές της υφ’ όρον απόλυσης), όσο και για το έλασσον (δηλαδή την τακτική άδεια). Περαιτέρω, με την επιλογή αυτή ουσιαστικά «χάνεται» η αξιολόγηση του κρατουμένου σχετικά με την τήρηση των όρων της τακτικής άδειας, η οποία σίγουρα μπορεί να αποτελέσει εμπειρικό μέγεθος για την κρίση σχετικά με την υφ’ όρον απόλυσή του.

Οι παραπάνω επισημάνσεις δείχνουν ότι η πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία κυριαρχείται από στοιχεία τιμωρητικότητας, με βασικό άξονα το ύψος της ποινής που επιβλήθηκε στον κρατούμενο. Με τον τρόπο αυτό, η τιμωρία από την επιβολή ποινής αξιολογείται καθοριστικά και στο πεδίο σωφρονιστικής του κατάστασης, με αποτέλεσμα να επιδιώκεται να «γίνει πιο δύσκολη τη ζωή» των κρατουμένων που εκτίουν μακροχρόνιες ποινές. Ενδεικτικό αποτελεί η -χωρίς λογική- μείωση του χρόνου της κάθε τακτικής άδειας, με αποτέλεσμα να μειώνονται δραστικά οι ημέρες απουσίας του κρατουμένου ετησίως. 

Και όλα αυτά κατά τον χρόνο που, λόγω της πανδημίας, έχει διακοπεί η χορήγηση τακτικής άδειας σε κρατουμένους από μηνών….

Κώστας Κοσμάτος – Επίκουρος Καθηγητής Νομικής ΔΠΘ 

Πηγή : NOVA CRIMINALIA – Περιοδική έκδοση της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων, τ. 12, Φεβρουάριος 2021