Περίληψη: Η έκδοση συναινετικού διαζυγίου αποτελεί κατά την κρατούσα γνώμη γνήσια υπόθεση της εκούσιας δικαιοδοσίας, στο πλαίσιο της οποίας τα πολιτικά δικαστήρια λαμβάνουν ρυθμιστικά μέτρα με διοικητικό χαρακτήρα για τη διάπλαση έννομης σχέσης ή τη διαπίστωση πραγματικής κατάστασης και δεν προβαίνουν στην αναγνώριση ιδιωτικών δικαιωμάτων. Υπό το πρίσμα αυτό δεν νοείται απόφαση, με την οποία λύνεται ο γάμος με βάση τη συμφωνία των συζύγων και ταυτόχρονα αναγνωρίζει υποχρέωση διατροφής ή επιδικάζει διατροφή, αναθέτει την άσκηση της επιμέλειας τέκνου στον ένα γονέα ή ρυθμίσει την επικοινωνία του ενός γονέα με τα τέκνα. Το δικαστήριο απλώς επικυρώνει τις συμφωνίες, δεν ρυθμίζει τίποτε και ως προς τις επικυρωμένες από το δικαστήριο συμφωνίες των συζύγων η απόφαση αποτελεί εκτελεστό τίτλο από το νόμο. Εκείνο που απαιτείται όμως, για να είναι δυνατή και η σύνταξη επιταγής προς εκτέλεση, είναι να περιλαμβάνεται στο διατακτικό της απόφασης ολόκληρο το περιεχόμενο των συμφωνιών, το οποίο θα πρέπει να έχει αναγραφεί ολόκληρο στο ιστορικό της αίτησης και να αποτελεί ειδικό αίτημά της. H εκτελεστή αυτή απόφαση ως προς τις συμφωνίες των συζύγων για τα τέκνα αποκτά χαρακτήρα ασφαλιστικών μέτρων και δεν μπορεί παρά να είναι προσωρινή, μη αποκλείοντας τη μεταγενέστερη άσκηση αγωγής κατά την αμφισβητούμενη δικαιοδοσία. Προσδίδοντας τέτοιο χαρακτήρα στην απόφαση αυτή ο νομοθέτης απαλλάσσει τους συζύγους από την υποχρέωση καταβολής δικαστικού ενσήμου και προκαταβλητέων εξόδων διατροφής.
Η νέα ρύθμιση του άρθρου 1441 ΑΚ, που εισήχθη με το άρθρο 3 παρ. 2 του Ν 4055/2012, διεύρυνε το περιεχόμενο των συμφωνιών των γονέων που αφορούν τα παιδιά, προσθέτοντας προαιρετικά και τη δυνατότητα ρύθμισης της διατροφής τους, ενώ προέβλεψε, εκτός από την επικύρωσή τους και την κήρυξη των συμφωνιών για την επιμέλεια, επικοινωνία και διατροφή των παιδιών ως εκτελεστών.
Η έννοια και η πρακτική εφαρμογή της εκτελεστότητας των συμφωνιών των γονέων έχει γίνει κατανοητή από τη θεωρία και εφαρμόζεται από τη νομολογία με διαφορετικούς τρόπους. Οι περισσότερες αποφάσεις συναινετικού διαζυγίου αρκούνται απλώς να επικυρώσουν τις συμφωνίες των γονέων, όπως γινόταν και υπό το προϊσχύσαν δίκαιο και δεν τις κηρύσσουν εκτελεστές.
Έχουν γίνει εν τούτοις γνωστές και αποφάσεις, οι οποίες όχι απλώς επικυρώνουν τις συμφωνίες των συζύγων, αλλά, υπερβαίνοντας το πλαίσιο της εκούσιας δικαιοδοσίας, περιλαμβάνουν στο διατακτικό τους διατάξεις αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας. Ειδικότερα αναφέρουν τις φράσεις «αναθέτει την επιμέλεια…», «υποχρεώνει τον πατέρα…..να καταβάλει……για την τακτική διατροφή…» και «επιτρέπει στον πατέρα…να επικοινωνεί…» [1] . Εν όψει αυτού οι ίδιες αποφάσεις απαιτούν και την καταβολή δικαστικού ενσήμου για να επιδικάσουν διατροφή. Με τέτοια διατύπωση όμως οι αποφάσεις αυτές δεν κηρύσσουν εκτελεστές τις συμφωνίες των συζύγων, αλλά το δικαστήριο φαίνεται να ρυθμίζει κυριαρχικά τα ζητήματα της επιμέλειας, επικοινωνίας και διατροφής των ανηλίκων.
Η έκδοση συναινετικού διαζυγίου αποτελεί κατά την κρατούσα γνώμη γνήσια υπόθεση της εκούσιας δικαιοδοσίας [2] , στο πλαίσιο της οποίας τα πολιτικά δικαστήρια λαμβάνουν ρυθμιστικά μέτρα με διοικητικό χαρακτήρα για τη διάπλαση έννομης σχέσης ή τη διαπίστωση πραγματικής κατάστασης και δεν προβαίνουν στην αναγνώριση ιδιωτικών δικαιωμάτων [3] . Υπό το πρίσμα αυτό δεν νοείται απόφαση, με την οποία λύνεται ο γάμος με βάση τη συμφωνία των συζύγων και ταυτόχρονα αναγνωρίζει υποχρέωση διατροφής ή επιδικάζει διατροφή, αναθέτει την άσκηση της επιμέλειας τέκνου στον ένα γονέα ή ρυθμίσει την επικοινωνία του ενός γονέα με τα τέκνα. Ούτε άλλωστε η νέα διατύπωση του άρθρου 1441 ΑΚ επιτρέπει να υποστηριχθεί κάτι διαφορετικό, αφού κατά το γράμμα του νόμου το δικαστήριο «…επικυρώνει τις συμφωνίες και κηρύσσει τη λύση του γάμου, εφόσον συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις. Η απόφαση του μονομελούς πρωτοδικείου που αφορά την επιμέλεια, επικοινωνία και διατροφή των ανήλικων τέκνων αποτελεί εκτελεστό τίτλο». Το δικαστήριο δηλαδή απλώς επικυρώνει τις συμφωνίες, δεν ρυθμίζει τίποτε και ως προς τις επικυρωμένες από το δικαστήριο συμφωνίες των συζύγων η απόφαση αποτελεί εκτελεστό τίτλο από το νόμο. Ορθά επομένως απορρίφθηκαν αιτήματα για ανάθεση επιμέλειας, ρύθμιση επικοινωνίας και επιδίκαση διατροφής, το δικαστήριο δεν παραβίασε τις διατάξεις του άρθρου 1441 ΑΚ, η δε κριτική που ασκήθηκε δεν είναι βάσιμη [4] .
Γεννάται όμως το εύλογο ερώτημα πώς θα αποκτήσει εκτελεστότητα η απόφαση. Την εκτελεστότητα την αναγνωρίζει και τη χορηγεί στην απόφαση του συναινετικού διαζυγίου ο ίδιος ο νόμος ως προς το περιεχόμενο των συμφωνιών των συζύγων για τα τέκνα. Εκείνο που απαιτείται όμως, για να είναι δυνατή και η σύνταξη επιταγής προς εκτέλεση, είναι να περιλαμβάνεται στο διατακτικό της απόφασης ολόκληρο το περιεχόμενο των συμφωνιών, το οποίο θα πρέπει να έχει αναγραφεί ολόκληρο στο ιστορικό της αίτησης και να αποτελεί ειδικό αίτημά της [5] . Στο διατακτικό της δηλαδή η απόφαση, αφενός απαγγέλλει τη λύση του γάμου και αφετέρου επικυρώνει τις συμφωνίες των συζύγων, με τις οποίες οι σύζυγοι συμφωνούν ότι «…ανατίθεται η επιμέλεια…ρυθμίζεται η επικοινωνία…αναλαμβάνει την υποχρέωση ο γονέας να καταβάλει ως διατροφή…την 3η ημέρα κάθε μήνα, αρχής γενομένης από…..το ποσό ………..». Ο καθορισμός δήλης ημέρας καταβολής της διατροφής είναι αναγκαίος για τον προσδιορισμό του χρόνου, κατά τον οποίο ο υπόχρεος καθίσταται υπερήμερος [6] . Με τέτοιο περιεχόμενο του διατακτικού της απόφασης, οι ίδιοι οι γονείς ρυθμίζουν τα θέματα, δεν τα ρυθμίζει το δικαστήριο, απλώς επικυρώνει τις ρυθμίσεις των γονέων και ο νόμος αναγνωρίζει εκτελεστότητα στις ρυθμίσεις αυτές των συζύγων. Αυτό είναι το σαφές νόημα της νέας ρύθμισης του άρθρου 1441 ΑΚ [7] . Με αυτό το διατακτικό η απόφαση του συναινετικού διαζυγίου επιφέρει όλες τις συνέπειες της εκτελεστότητας και ειδικότερα ως προς μεν τη διατροφή θα μπορεί να επιδοθεί επιταγή προς εκτέλεση και στη συνέχεια να ακολουθήσουν άλλες πράξεις αναγκαστικής εκτέλεσης, όπως κατάσχεση εις χείρας τρίτου, για δε την επικοινωνία η παραβίαση των συμφωνηθέντων και επικυρωθέντων από το γονέα που έχει την επιμέλεια του τέκνου θα στοιχειοθετεί την αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος του άρθρου 232Α παρ. 1 ΠΚ, διότι γίνεται δεκτό ότι «η δικαστική απόφαση, που ρυθμίζει το δικαίωμα επικοινωνίας του γονέως και τέκνου, είναι μεν διαπλαστική και όχι καταψηφιστική, πλην για τη θεμελίωση της αντικειμενικής και υποκειμενικής υποστάσεως του εγκλήματος τούτου δεν απαιτείται η παραβιαζόμενη αυτή απόφαση να διαλαμβάνει εξαναγκαστικά μέτρα (άρθρα 946, 947 ΚΠολΔ) ή να έχει επισπευσθεί αναγκαστική εκτέλεσή της κατά τον ΚΠολΔ» [8] .
Υπό το πρίσμα αυτό η εκτελεστή αυτή απόφαση ως προς τις συμφωνίες των συζύγων για τα τέκνα αποκτά χαρακτήρα ασφαλιστικών μέτρων και δεν μπορεί παρά να είναι προσωρινή, μη αποκλείοντας τη μεταγενέστερη άσκηση αγωγής κατά την αμφισβητούμενη δικαιοδοσία [9] . Προσδίδοντας τέτοιο χαρακτήρα στην απόφαση αυτή ο νομοθέτης απαλλάσσει τους συζύγους από την υποχρέωση καταβολής δικαστικού ενσήμου [10] και προκαταβλητέων εξόδων διατροφής, όπως συμβαίνει στα ασφαλιστικά μέτρα [11] . Οι παραδοχές αυτές άλλωστε συγκλίνουν προς το πνεύμα του νομοθέτη του Ν 4055/2012, ο οποίος με τη νέα διάταξη στόχευε στο δραστικό περιορισμό του χρόνου και των δαπανών [12] . Αν επιβληθεί η καταβολή δικαστικού ενσήμου, ο στόχος της περιστολής των δαπανών ακυρώνεται, λαμβανομένου υπόψη και του γεγονότος ότι ο δικαιούχος της διατροφής σύζυγος ως ασκών την επιμέλεια δεν εισπράττει και προκαταβλητέα έξοδα, με τα οποία θα μπορούσε να καλύψει το δικαστικό ένσημο και πρέπει να προσδιορισθεί περιορισμένη χρονική διάρκεια καταβολής του συμφωνημένου ποσού διατροφής, διότι αν λείπει ο χρονικός προσδιορισμός θα υπολογισθεί το δικαστικό ένσημο για τον μέχρι την ενηλικίωση των τέκνων χρόνο και θα είναι υπέρογκο. Στην περίπτωση αυτή θα είναι πιο συμφέρον για τον δικαιούχο γονέα να καταφύγει στη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων για να μην καταβάλει δικαστικό ένσημο.
Παναγιώτης Δ. Νικολόπουλος, Λέκτορας Νομικής Σχολής Αθηνών
_______________________________________________________________________
[ 1 ]. ΜΠρΘεσ 2022/2013 Ισοκράτης· ΜΠρΘεσ 752/2014 ΕλλΔνη 55/2014, 1062. Σύμφωνοι και Οικονόμου, Εκτελεστότητα της απόφασης σχετικά με τη ρύθμιση της επιμέλειας, της επικοινωνίας και τον καθορισμό της διατροφής, ΕφΑΔ 2015, 486 και Κουτσουλέλος, Σχόλιο, ΕφΑΔ 2015, 535.
[ 2 ]. ΕφΑθ 5209/1993 ΕλλΔνη 35/1994, 1628? Μπέης, Οι διαδικαστικές κεταρρυθμίσεις στο ελληνικό δίκαιο του διαζυγίου, Δ 19/1988, 168?· Καρακατσάνης, Δικαιούται ο εισαγγελέας να παραιτηθεί από το δικαίωμά του να ασκήσει ένδικα μέσα κατά της δικαστικής απόφασης στην περίπτωση του συναινετικού διαζυγίου;, σ. 17 επ.? Σοφιαλίδης/Κορνηλάκης, Το συναινετικό διαζύγιο. Προβλήματα ερμηνείας και εφαρμογής του άρθρου 1441 ΑΚ, Αρμ 37/1983, 847 επ.? Κεραμεύς, Δικονομικά ζητήματα του νέου οικογενειακού δικαίου, ΕλλΔνη 29/1988, 1298? Κυκάλου, Δικονομικά προβλήματα του συναινετικού διαζυγίου, ΑρχΝ ΛΕ/1984, 286? Μπότσαρης, Δικονομικά προβλήματα του συναινετικού διαζυγίου, ΕλλΔνη 26/1985, 9? Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογ. Δικ. Ι, σ. 452· Κουμάντος, Οικογ. Δικ. Ι, σ. 296? Δεληγιάννης, Οικογ. Δικ. ΙΙ, σ. 304-305 Κατράς, Σχόλιο, ΕλλΔνη 55/2014, 1064. Γαμική υπόθεση της εκούσιας δικαιοδοσίας την χαρακτηρίζουν oi ΜΠρΑθ 211/1990 Δ 21/1990, 362, Παναγόπουλος, Το συναινετικό διαζύγιο, παρ. 7, 8.7, σ. 43 επ. και Απ. Γεωργιάδης, Οικογ. Δικ., παρ. 19 αρ. 26, ενώ οι Γιακουμής, Το συναινετικό διαζύγιο και η διαδικασία του, Δ 15/1984, 669, Σινανιώτης, Ειδικαί διαδικασία, σ. 97 και Γαζής, Το νέο οικογενειακό δίκαιο. Τα προβλήματα, σ. 99, δέχονται ότι παραμένει γαμική διαφορά.
[ 3 ]. ΑΠ 1003/2013 ΝοΒ 62/2014, 29· ΑΠ 1030/2001 ΕλλΔνη 42/2001, 1601? Μπέης, Εισαγωγή στη δικονομική σκέψη, παρ. 25 σ. 357· Κουτσουλέλος, Σχόλιο, ΕφΑΔ 2015, 534.
[ 4 ]. ΜΠρΚαρδ 42/2015 ΕφΑΔ 2015, 533 με αντίθετο Σχόλιο Κουτσουλέλου, σ. 535.
[ 5 ]. Έτσι και Κουτσουλέλος, ΕφΑΔ 2015, 535 και Οικονόμου, ΕφΑΔ 2015, 485 μόνο για τα διατακτικό.
[ 6 ]. Κουτσουλέλος, ΕφΑΔ 2015, 535.
[ 7 ]. Βλ. και την από 12.7.2015 ανακοίνωση του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, www.dsa.gr, στην οποία, μεταξύ άλλων, αναφέρεται «…Για να αποτελούν τίτλο εκτελεστό οι εν λόγω αποφάσεις είναι αναγκαίο, εκτός από το αίτημα της απαγγελίας λύσης του γάμου, το συνολικό περιεχόμενο της συμφωνίας των συζύγων ( επιμέλεια, διατροφή, επικοινωνία) να αποτελεί μέρος του ιστορικού και ειδικό αίτημα στην αίτηση που κατατίθεται στο δικαστήριο. Στην περίπτωση αυτή, το διατακτικό της εκδιδομένης απόφασης λύσης του γάμου θα περιλαμβάνει και τη συνολική συμφωνία των συζύγων εξασφαλίζοντας την εγκυρότητα της επιταγής προς εκτέλεση προς το δικαστικό επιμελητή, όπως οι αποφάσεις των ασφαλιστικών μέτρων».
[ 8 ]. ΑΠ 766/2014 ΝοΒ 63/2015, 790. Αντίθετα Οικονόμου, ΕφΑΔ 2015, 486 και Κουτσουλέλος, ΕφΑΔ 2015, 536. Για τις γενικότερες δυσχέρειες στην εκτέλεση των αποφάσεων ρύθμισης επικοινωνίας βλ. Κουτσουλέλο, Άρνηση τέκνου να επικοινωνήσει με το γονέα που δεν έχει την επιμέλειά του· Προβλήματα εφαρμογής του άρθρου 950 παρ. 2 ΚΠολΔ - Όρια ποινικής ευθύνης κατά το άρθρο 232Α ΠΚ, ΕφΑΔ 2014, 454 επ. = Δικονομικά Ζητήματα στο Οικογενειακό Δίκαιο, 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Οικογενειακού Δικαίου, Ναύπλιο 29-30.11.2013, σ. 65 επ.
[ 9 ]. Κατράς, ΕλλΔνη 55/2014, 1064· Απ. Γεωργιάδης, ο.π., παρ. 19 αρ. 31? Οικονόμου, ΕφΑΔ 2015, 485, που δεν εξομοιώνει την απόφαση με τις αντίστοιχες των ασφαλιστικών μέτρων.
[ 10 ]. Αντίθετες οι ΜΠρΘεσ 2022/2013 Ισοκράτης? ΜΠρΘεσ 752/2014 ΕλλΔνη 55/2014, 1062.
[ 11 ]. Κατράς, Σχόλιο, Κουτσουλέλος, ΕφΑΔ 2015, 535. Για το ότι δεν απαιτείται καταβολή δικαστικού ενσήμου στα ασφαλιστικά μέτρα βλ. ΜΠρΠειρ 639/2014 αναφερόμενη από τον Κατρά, Κουτσουλέλος, ΕφΑΔ 2015, 535? ΜΠρΑθ 136/2013 ΝοΒ 61/2013, 920 = Αρμ 67/2013, 99, ΜΠρΘεσ 4816/2014, ΜΠρΘεσ 25006/2013 αναφερόμενες από τον Οικονόμου, ΕφΑΔ 2015, 484.
[ 12 ]. Κουτσουλέλος, Σχόλιο, ΕφΑΔ 2015, 535.
* δημοσιευμένο σε ΕφΑΔ 2015,699 επ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου